علّت اختلاف دعاهاى حضرت يوسف (ع )
اينك مى گويم : حضرت يوسف (ع ) به امور گوناگونى امتحان شد، شايد در هر بلا و گرفتارى ، دعا يا دعاهايى داشته ، و چه بسا كه آن بزرگوار دو دعاى نخست را كه پيشتر ذكر نموديم در زندان عزيز مصر، و دعاى سوّم را هنگام محبوس شدن در چاهى بوده كه برادرانش وى را بدان انداخته بودند، خوانده است .]
دعاى بعد از سلام دو ركعت چهارم
قابل توجّه است كه : اين دعا، دعاى جليل و عظيمى است ، و ما آن را به چندين سند روايت كرده ايم ، دو طريق آن را در اينجا ذكر مى كنيم ، زيرا در الفاظ دعا كه به سندهاى مختلف نقل شده ، افزونى و كاستى وجود دارد.
امّا طريقِ اوّل اينكه علىّ بن نصر نامه اى به حضرت ⁽²¹¹⁾ نوشت و از او درخواست نمود كه در ذيل آن دعايى مرقوم فرموده و به وى بيآموزد، كه در اثر خواندن آن از گناهان محفوظ بماند و نيز جامع بين حوائج دنيا و آخرت باشد. حضرت به خطّ خويش مرقوم فرمود:
يامَنْ اءَظْهَرَ الْجَميلَ وَ سَتَرَ الْقَبيحَ وَ لَمْ يَهْتِكِ السِّتْرَ عَنّى ، يا كَريمَ الْعَفْوِ، يا حَسَنَ التَّجاوُزِ، يا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ، يا باسِطَ الْيَدَيْنِ بِالرَّحْمَةِ، يا صاحِبَ كُلِّ نَجْوى ، وَ يا مُنْتَهَى كُلِّ شَكْوى ، يا كَريمَ الصَّفْحِ، يا عَظيمَ الْمَنِّ، يا مُبْتَدِى ءَ كُلِّ نِعَمةٍ قَبْلَ اسْتِحْقاقِها، يا رَبّاه يا سَيِّداه يا مَوْلاه يا غَايَتاه ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ اءَهْلَ بَيْتِهِ، اءَسْاءَلُكَ اءَنْ لا تَجْعَلَنى فِى النّارِ.
- اى خدايى كه [اعمال و صفات ] زيبا را آشكار نموده و زشت را مى پوشانى و پرده درى نمى كنى ، اى كسى كه بزرگوارانه در مى گذرى ، اى نيكوگذشت ، اى صاحب آمرزش گسترده ، اى كسى كه دو دستت را به رحمت گشاده اى ، اى صاحب و همدم هر مناجات و سخن درگوشى ، و اى فقهاى هر شكايت ، اى بزرگوارانه گذشت كننده ، اى صاحب بخش بزرگ ، اى كسى كه پيش از آنكه انسان استحقاق نعمتى را داشته باشد ابتدائاً شروع به عطا كردن آن مى كنى ، اى پروردگار من ، اى آقاى من ، اى مولاى من ، اى نهايت [آرزوى ] من ، بر محمّد و اهل بيتش درود فرست از تو درخواست مى نمايم كه مرا در آتش [جهنّم ] قرار ندهى .
سپس هرچه كه به ذهنت آمد درخواست مى كنى .⁽²¹²⁾
دعاى گذشته به روايت ديگر
جدّم ابى جعفر طوسى - رحمه اللّه - دعاى بعد از سلام دو ركعت چهارم از نافله هاى عصر را درست به اين لفظ آورده كه است : دعاى بعد از سلام دو ركعت چهارم :
يا مَنْ اءَظْهَرَ الْجَميلَ وَ سَتَرَ الْقَبيحَ، يا مَنْ لَمْ يُؤ اخِذْ بِالْجَريرَةِ وَ لَمْ يَهْتِكِ السِّتْرَ، يا عَظيمَ الْعَفْوِ، يا حَسَنَ التَّجاوُزِ، يا باسِطَ الْيَدَيْنِ بِالرَّحْمَةِ، يا صاحِبَ كُلِّ حاجَةٍ[يا: نَجْوى ]، يا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ، يا مُفَرِّجَ كُلِّ كُرْبَةٍ، يا مُقيلَ الْعَثَراتِ، يا كَريمَ الصَّفْحِ، يا عَظيمَ الْمَنِّ، يا مُبْتَدِئاً بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقاقِها، يا رَبّاه ، يا سَيِّداه ، يا غايَةَ رَغْبَتاه ، اءَسْاءَلُكَ بِكَ وَ بِمُحَمَّدٍ وَ بِعَلىٍِّ وَ فاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ عَلِىِّ بْنِ الْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدٍ بْنِ عَلِي وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَ عَلِىِّ بْنِ مُوسى وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِي وَ عَلِىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِي وَ الْقائِمِ الْمَهْدِىِّ، أَلاَْئِمَّةِ الْهادِيَةِ(عليهم السلام )، اءَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَاءسْاءَلُكَ يا اءَللّهُ، اءَلاّ تُشَوِّهَ خَلْقى بِالنّارِ، وَ اءَنْ تَفْعَلَ بى ما اءَنْتَ اءَهْلُهُ.
- اى خدايى كه [اعمال و صفات ] زيبا و نيك را آشكار نموده و زشت را مى پوشانى ، اى خدايى كه به گناه نمى گيرى و مؤاخذه نمى كنى و پرده نمى درى ، اى صاحب عفو بزرگ ، اى صاحب گذشت زيبا، اى كسى كه دو دست [جمال و جلال ] خويش را به رحمت گشاده اى ، اى صاحب و همدم هر خواسته [يا: هر سخن در گوشى ]، اى صاحب آمرزش گسترده ، اى برطرف كننده هر ناراحتى سخت و گلوگير، اى درگذرنده از لغزشها، اى بزرگوارانه گذشت كننده ، اى صاحب بخشش بزرگ ، اى كسى كه پيش از آنكه انسان استحقاق نعمتها را داشته باشد شروع به عطا كردن آنها و مى فرمايى ، اى پروردگار من ، اى آقاى من ، اى منتهاى رغبت من ، به [حقّ] خود و حضرت محمّد و علىّ و فاطمه و حسن و حسين و علىّ بن حسين و محمّد بن علىّ و جعفر بن محمّد، و موسى بن جعفر، و علىّ بن موسى ، و محمّد بن علىّ، و علىّ بن محمّد، و حسن بن علىّ، و حضرت قائم مهدى (عليهم السلام )كه امامان هدايتگر مى باشند درخواست مى نمايم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى ، و از تو مساءلت داريم اى خدا كه روى و وجودم را با آتش جهنّم زشت نگردانى ، و آنچه را كه خود زيبنده آن هستى به من بكنى .
و هر خواسته اى داشتى ذكر مى كنى .⁽²¹³⁾
دعاى ديگر در تعقيب دو ركعت چهارم از نافله هاى عصر
همچنين بگو:
اءَللّهُ اءَللّهُ رَبّى حَقّاً حَقّاً، اءَللّهُمَّ، اءَنْتَ لِكُلِّ عَظيمَةٍ وَ اءَنْتَ لِهذِهِ الاُْمُورِ، فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْفِيْنها، يا حَسَنَ الْبَلا ءِ عِنْدى ، يا قَديمَ الْعَفْوِ عَلَىَّ، [يا مَنْ لاغِنى لِشَىْءٍ عَنْهُ،] يا مَنْ لابُدَّ لِكُلِّ شَىْءٍ مِنْهُ، يا مَنْ رِزْقُ كُلِّ شَىْءٍ عَلَيْهِ، يا مَنْ مَصيرُ كُلِّ شَىْءٍ إِلَيْهِ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، [وَ تَوَلَّنى ] وَ لا تُوَلِّنى اءَحَداً مِنْ شِرارِ خَلْقِكَ، وَ كَما خَلَقْتَنى فَلا تُضَيِّعْنى .
اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَدْعُوكَ لَهَمٍّ لا يُفَرِّجُهُ غَيْرُكَ، وَ لِرَحْمَةٍ [يا: لَفَرْجَةٍ] لاتُنالُ إِلاّ بِكَ، [وَ لِكَرْبٍ لا يَكْشِفُهُ سِواكَ، وَ لِمَغْفِرَةٍ لا تُبْلَغُ إِلاّ بِكَ] وَ لحِاجَةٍ لا يَقْضيها إِلاّ اءَنْتَ، اءَللّهُمَّ، فَكَما كانَ مِنْ شَاءْنِكَ [إِلْهامِىَ الدُّعآءَ، فَلْيَكُنْ مِنْ شَاءْنِكَ] الاِْجابَةَ فيما دَعَوْتُكَ لَهُ، وَ النَّجاةُ فيما فَزِعْتُ إِلَيْكَ مِنْهُ، اءَللّهُمَّ، إِنْ لا اءَكُنْ [يا: وَإِنْ لَمْ اءَكُنْ] اءَهْلاً اءَنْ اءَبْلُغَ رَحْمَتَكَ، فَإِنَّ رَحْمَتَكَ اءَهْلٌ اءَنْ تَبْلُغَنى ، لاَِنَّها وَسِعَتْ كُلِّ شَىْءٍ وَ اءَنَا شَىْءٌ، فَلْتَسَعْنى رَحْمَتُكَ، يا إِلهى ، يا كَريمُ.
اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَسْاَلُكَ بِوَجْهِكَ الْكَريمِ اءَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اءَنْ تُعْطِيَنى فَكاكَ رَقَبَتى مِنَ النّارِ، وَ تُوجِبَ لِىَ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ، وَ تُزَوِّجَنى مِنَ الْحُورِ الْعينِ بِفَضْلِكَ، وَ تُعيذَنى [يا: تُبْعِدَنى ] مِنَ النّارِ بِطَوْلِكَ، وَ تُجيرَنى مِنْ غَضَبِكَ وَ سَخَطِكَ عَلَىَّ، وَ تُرْضِيَنى بِما قَسَمْتَ لى ، وَ تُبارِكَ لى فيما اءَعْطَيْتَنى ، وَ تَجْعَلَنى لاَِنْعُمِكَ مِنَ الشّاكِرينَ.
اءَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ امْنُن عَلَىَّ بِذلِكَ، وَارْزُقْنى حُبَّكَ وَحُبَّ كُلِّ مَنْ اءَحَبَّكَ وَحُبَّ كُلِّ عَمَلٍ يُقَرِّبُنى إِلى حُبِّكَ، وَ مُنَّ عَلَىَّ بِالتَّوَكُّلِ عَلَيْكَ، وَ الْتَّفْويضِ إِلَيْكَ، وَ الرِّضا بِقَضآئِكَ، وَ التَّسْليمِ لاَِمْرِكَ [يا: اءَلرِّضا بِفَضْلِكَ وَ التَّعْظيمَ لاَِمْرِكَ]، حَتّى لا اءُحِبَّ تَعْجيلَ مَا اءَخَّرْتَ، وَلا تَاءْخيرَ [يا: تَاءْجيلَ] ما عَجَّلْتَ، يا اءَرْحَمَ الرَّاحِمينَ، وَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَافْعَلْ بى كَذا و كَذا.
- خدا خدا حقيقتاً و واقعاً پروردگار من است . خداوندا، تويى [ياور من ] براى هر امر بزرگ ، و تويى [ياور من ] براى اين امور، پس بر محمّد و آل او درود فرست ، و درباره آنها مرا كفايت فرما، اين خدايى كه بلاى تو در نزد من زيباست ، اى صاحب عفو و گذشت ديرينه وبى آغاز از من ، [اى خدايى كه هيچ چيز بى نياز از تونيست ،] اى خدايى كه همه اشياء ناچار از توست ، اى خدايى كه روزى همه موجودات بر توست ، اى خدايى كه بازگشت همه چيز به سوى توست ، بر محمّد و آل محمّد درود فرست [و خود سرپرست من باش ]، و سرپرستى مرا به اَحَدى از مخلوقاتِ بد خود واگذار مفرما، و چنانكه مرا آفريدى ضايعم مگردان .
خداوندا، تو را براى همّ و غم و اندوهى مى خوانمت كه غير تو نمى تواند. آن را برطرف كند، و براى رحمتى [يا: گشايشى ] كه جز به وسيله تو نمى توان به آن رسيد، [و براى ناراحتى سخت و گلوگيرى كه جز تو نمى تواند آن را برطرف نمايد، و براى آمرزشى كه جز به تو نمى توان بدان رسيد]، و براى حاجتى كه جز تو نمى تواند آن را برآورده نمايد. خدايا، پس ‍ چنانكه از شاءن تو [اين بود كه دعا را به من الهام فرمودى ، پس اين نيز از شاءن تو باشد كه ] دعاهايى كه به خاطر آن تو را خواندم ، اجابت فرمايى ، و از آنچه كه از آن به سوى تو گريختم ، نجاتم دهى . خدايا، اگر شايستگى آن را ندارم كه به رحمتت برسم ، مسلّماً رحمتت شايستگى آن را دارد كه مرا فراگيرد، زيرا رحمت تو هر چيز را فراگرفته ، و من نيز يك چيز هستم ، پس ‍ رحمتت مرا فرا گيرد، اى معبود من ، اى بزرگوار.
خداوندا، به روى [و اسماء و صفات ] بزرگوارت از تو درخواست مى نمايم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى و مرا از آتش جهنّم آزاد سازى ، و به رحمت خويش بهشت را بر من واجب گردانده ، و به فضل خويش از حور عين و زنان سياه و درشت چشم به ازدواج من درآورده ، و به بخشش خود از آتش جهنّم پناه داده [يا: مرا از آن دور گردانى ]، و مرا از خشم و غضب خود در پناه خويش درآورى ، و به آنچه به من قسمت و مقدّر فرمودى خرسند، و آنچه را كه به من عطا فرموده اى پرخير و بركت ، و از سپاسگزاران در برابر نعمتهايت بگردانى .
خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست ، و همه اينها را بر من منّت نِهْ، و دوستى خود و دوستى هركسى را كه تو را دوست دارد، و دوستى هر عملى كه مرا به دوستى ات نزديك مى گرداند، روزى ام گردان ، و توكلّ به خود و واگذار نمودن امور به تو و خشنودى در برابر قضاء و اراده حتمى ات و تسليم [يا: خشنودى به فضل و داده ات ، و تعظيم ] در برابر امرت را بر من ارزانى دار، تا اينكه تعجيل آنچه را كه مؤخّر داشته اى و يا به تاءخير انداختن آنچه را كه مقدّم داشته اى دوست نداشته باشم . اى مهربانترين مهربانها، و بر محمّد و آل او درود فرست و به من چنين و چنان كن .
و هر امرى را كه دوست دارى ذكر مى كنى .
فصل بيست و يكم : آداب و اسرار نماز عصر و تعقيبات آن
كيفيّت انجام نماز عصر
وقتى نماز گزار فرصت ممكن را مغتنم شمرد و نافله هاى نماز عصر را انجام داد، لازم است با نيّت خالص براى گفتن اذان بپا خيزد، و شمرده شمرده اذان بگويد، و دعاى بعد از اذان ، و نيز اقامه و دعاى بعد از اقامه را به همان صورتى كه پيشتر ذكر كرديم بجا آورد، و با گفتن تكبيرهاى هفتگانه و دعاهاى ما بين آنها كه گذشت شروع كند به وارد شدن در نماز واجب عصر، و آن را به اين نيّت شروع كند كه : نماز واجب عصر را بجا مى آورم تا بدين وسيله خداوند - جلّ جلاله - را از آن جهت كه زيبنده پرستش است ، عبادت كنم .، و بعد تكبيرة الاحرام را گفته و نماز عصر را مانند فريضه ظهر بجا آورد، و وقتى نماز عصر را به پايان برد و با گفتن سلام - به همان صورتى كه ذكر نموديم - از آن خارج شد، تسبيح حضرت زهرا(عليهاالسلام ) را مى گويد، و بعد از آن به تعقيبات مهمّى كه در تعقيب نمازهاى پنجگانه واجب ذكر نموديم ، تعقيب نموده ، و يا دعا مى كند.
تعقيبات مخصوص نماز عصر
استغفار و آداب باطنى استغفار و حضور قلب در آن
1 - از جمله تعقيبات و دعاهاى مخصوص نماز واجب عصر هفتاد بار از خداوند - جلّ جلاله - طلب آمرزش و استغفار نمودن است . و بايد در حال استغفار حالتِ ظاهرى و صورت و قلب و باطن بنده بسان گناهكارانى باشد كه از محضر خداوند بزرگى كه به تمام اسرا آگاه است ، طلب آمرزش و مغفرت مى كنند، زيرا اگر در حالى كه قلبش به غفلت ، و عقلش به نسيان و فراموشى مبتلاست ، و يا با حالت كسالت و سستى از خداوند - جلّ جلاله - طلب آمرزش نمايد، اين گونه استغفار خود از جمله گناهان است ، و چنين استغفار كننده اى همانند كسى خواهد بود كه خدا را استهزاء مى كند و از زود گرفتار شدن به عقوبت ايمن نخواهد بود.
زيرا در روايت آمده كه روزى مولايمان اميرالمؤمنين علىّ بن ابى طالب (ع ) در ميان گروهى از مهاجرين و انصار نشسته بودند. مردى از آن ميان گفت :
أَسْتَغْفِرُاللّهَ
- از خدا طلب آمرزش مى كنم .
حضرت علىّ (ع ) با حالت خشمگين به او روى نموده ، و فرمود: واى بر تو، آيا مى دانى استغفار چيست ؟ استغفار اسمى است كه بر شش معنى واقع مى شود:
نخست : پشيمانى از گذشته .
دوّم : عزم و تصميم جدّى بر بازگشت نكردن به گناه گذشته .
و سوّم : به هر واجبى كه ضايع نموده و بجا نيآورده اى توجّه نموده و آن را انجام دهى .
چهارم اينكه : هرچه ميان تو و مردم است به مردم برگردانى ، تا اينكه خداوند را در حالتى كه از گناهان پاكيزه هستى و پيامد گناهى بر تو نيست ، ملاقات نمايى .
پنجم اينكه : به گوشتى كه به واسطه حرام خوارى بر بدنت روييده توجّه نموده و آن را با غم و اندوه از بين ببرى [يا: بگذارى ] تا اينكه گوشت ديگر به جاى آن برويد.
ششم اينكه : تلخى طاعت را به جسم خود بچشانى ، چنانكه شيرينى معصيت را به آن چشانده اى ، آنگاه در اين هنگام مى گويى :
اءَسْتَغْفِرُاللّهَ.
فضيلت استغفار بعد از نماز عصر
از جمله رواياتى كه پيرامون هفتاد مرتبه استغفار گفتن بعد از نماز عصر نقل شده ، اين است كه امام صادق (ع ) فرمود: هركس در تعقيب نماز عصر هفتاد بار از خداوند طلب آمرزش نمايد، خداوند گناهان پنجاه [يا: پنج ] سال او را مى آمرزد، و اگر اين اندازه گناه نداشت پدر و مادرش را مى آمرزد، و اگر آنها نداشتند بستگان او را مى آمرزد، و اگر نداشتند همسايگانش را مى آمرزد.
و در روايت ديگر آمده است كه امام صادق (ع ) فرمود: هركس بعد از نماز عصر هفتاد بار از خداوند متعال طلب آمرزش نمايد، خداوند هفتصد گناه او را مى آمرزد. سپس فرمود: و كداميك از شما در شبانه روز هفتصد گناه مرتكب مى شويد؟!
همچنين در روايت ديگر آمده كه امام صادق (ع ) فرمود: هركس بعد از نماز عصر هفتاد بار از خداوند آمرزش خواهى نمايد، خداوند هفتصد گناه او را مى آمرزد
فضيلت و آداب قرائت سوره إِنّا اءَنْزَلْناه در تعقيب نماز عصر
2 - از تعقيبات مهمّ نماز عصر، ده بار قرائت نمودن سوره إِنّا اءَنْزَلْناهُ فى لَيْلَةِ الَقْدْر است ؛ پس وقتى خواستى آنها را بخوانى ، لازم است كه حالتت مانند كسى باشد كه در پيشگاه پادشاه زمينها و آسمانها قرار گرفته ، و كلام او - جلّ جلاله - را در محضرش با هيبت و احترام و تعظيم او قرائت مى نمايد، و نيّت مى كند كه : عبادت او - جلّ جلاله - را مى نمايم از آن جهت كه زيبنده پرستش است ، نه براى ثواب و پاداش در خانه جاودانى [يعنى دار آخرت ].
از جمله رواياتى كه پيرامون قرائت آن نقل شده ، اين است كه حضرت ابى جعفر محمّد بن علىّ بن موسى بن جعفر(عليهم السلام ) فرمود: هركس ‍ بعد از نماز عصر، ده بار سوره إِنّا اءَنْزَلْناهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْر را قرائت كند، مانند اعمال همه خلايق براى او محسوب خواهد شد.
دعا براى حضرت مهدىّ(ع )
3 - از ديگر تعقيبات مهمّ بعد از نماز عصر، اقتدا به مولايمان موسى بن جعفر امام كاظم (ع ) در دعا براى مولايمان حضرت مهدىّ (ع ) است . هم او كه چنانكه پيش از اين ذكر كرديم ، پيامبر اكرم (ص ) بشارت او را به اُمّتش ‍ داده است . درودها و رحمتها و سلام و بركتهاى خداوند بر جدّش حضرت محمّد باد، و خداوند اينها را به خدمت آن بزرگوار برساند!
چنانكه يحيى بن فضل نوفلى مى گويد: در بغداد، بعد از فراغت حضرت ابى الحسن موسى بن جعفر(ع ) از نماز عصر به خدمت آن بزرگوار وارد شدم ، و ديدم كه دستهاى خويش را به سوى آسمان بلند نموده ، و شنيدم كه مى فرمود:
اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ الاَْوَّلُ وَالاَّْخِرُ وَ الظّاهِرُ وَ الْباطِنُ، وَ اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهِ إِلاّ اءَنْتَ إِلَيْكَ زِيادَةُ الاَْشْيآءِ وَ نُقْصانُها، وَ اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ خَلَقْتَ الْخَلْقَ بَغَيْرِ مَعُونَةٍ مِنْ غَيْرِكَ وَ لا حِاجَةٍ إِلَيْهِمْ، اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ مِنْكَ الْمَشيئَةُ [يا: الْمَشِيّةُ] وَإِلَيْكَ الْبَدْاءُ، اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ قَبْلَ الْقَبْلِ وَ خالِقَ الْقَبْلِ، اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ بَعْدَ الْبَعْدِ وَ خالِقَ الْبَعْدِ، وَ اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ تَمْحُو ما تَشآءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَكَ اءُمُّ الْكِتابِ، اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ غايَةُ كُلِّ شَىْءٍ وَ وَارِثُهُ، اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ لا يَعْزُبُ عَنْكَ الدَّقيقُ وَ لاَ الْجَليلُ، اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ لا يَخْفى عَلَيْكَ اللُّغاتُ، وَ لا تَتَشابَهُ عَلَيْكَ الاَْصْواتُ، كُلَّ يَوْمٍ اءَنْتَ فى شَاءْنٍ، لاَيَشْغَلُكَ شَاءْنٌ عَنْ شَاءْنٍ، عالِمُ الْغَيْبِ وَ اءَخْفى ، دَيّانُ الدّينِ، مُدَبِّرُ الاُْمُورِ، باعِثُ مَنْ فِى الْقُبُورِ، مُحْىِ الْعِظامِ وَ هِىَ رَميمٌ، اءَسْاءَلُكَ بِاسْمِكَ الْمَكْنُونِ الَْمحْزُونِ الْحَىِّ الْقَيُّومِ الَّذى لا يَخيبُ مَنْ سَاءَلَكَ بِهِ، اءَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اءَنْ تُعَجِّلَ فَرَجَ الْمُنْتَقِمِ لَكَ مِنْ اءَعْدآئِكَ، وَاءَنْجِزْلَهُ ما وَعَدْتَهُ، يا ذَاالْجَلالِ وَالاِْكْرامِ.
- تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست ، كه آغاز و پايان و آشكار و نهان مى باشى ، و تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست كه افزونى و كاستى اشياء به توست ، و تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست ، كه مخلوقات را بدون يارى و نياز به غير آفريدى ، و تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست كه مشيت و خواست از تو و آغاز هر چيز به سوى توست ، و تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست ، كه پيش از پيش و آفريننده قبل هستى ، تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست كه بعد از بعد و آفريننده بعد هستى ، و تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست و هرچه را بخواهى محو ويا اثبات مى فرمايى ، و كتابِ مادر در نزد توست ، تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست كه نهايت و وارث هر چيز هستى ، و تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست كه هيچ چيز نه كوچك و نه بزرگ بر تو پوشيده نمى ماند، تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست كه زبانهاى گوناگون بر تو مخفى نمى ماند، و صداهاى مختلف تو متشابه نمى گردد، و هر روز در شاءن و كارى هستى ، و هيچ كارى تو را از كار ديگر مشغول نمى سازد، آگاه به غيب و امور مخفى تر از آن ، و بسيار پاداش دهنده [روز] جزا، و تدبير كننده امور، برانگيزاننده تمام كسانى كه در قبرها هستند، زنده كننده استخوانهاى پوسيده مى باشى . از تو به اسم مكنون پوشيده و در گنجينه ات كه زنده و پابرجا [و برپا دارنده همه مخلوقات ] است و هركس تو را به آن بخواند محروم نمى گردد، درخواست مى كنم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى ، و در فرج انتقام گيرنده از دشمنانت تعجيل فرموده ، و به وعده او وفا نمايى . اى صاحب بزرگى و بزرگوارى .
وى مى گويد عرض كردم : براى چه كسى دعا فرموديد؟ فرمود: براى مهدىِ آل محمّد(ص ). و افزود:
پدرم فداى كسى كه شكمش فراخ ، و ابروانش ، ابروانش پيوسته ، ساقهاى پايش باريك ، فاصله ما بين دو شانه اش دور، و رنگ چهره اش ‍ گندمين و ميان سياه و سفيد است ، و با وجود رنگ گندمى ، زرديى به واسطه بيدارى شب پيوسته بر او نمايان است .
پدرم فداى كسى كه شبها در حالى كه در سجده و ركوع است ستارگان را مى پايد، پدرم فداى كسى كه در راه خشنودى خدا، سرزنش هيچ سرزنش ‍ كننده اى در او اثر نمى گذارد، هم او كه روشنى بخش تاريكى است . پدرم فداى كسى كه به امر خدا قيام مى نمايد.
[راوى مى گويد:] عرض كردم : خروج آن بزرگوار كى خواهد بود؟ فرمود: هنگامى كه لشگرها را در اَنْبار بركناره رود فرات و صراة و دجله ، و نيز ويران شدن پل كوفه ، و سوختن برخى از خانه هاى كوفه را مشاهده نمودى ، هر گاه اينها را ديدى ، مسلّماً خداوند آنچه را كه مى خواهد انجام خواهد داد، هيچگاه امر خداوند مغلوب نمى گردد چيره گشته و حكم و فرمان او به تاءخير نمى افتد.
دعا جهت زدودن گناهان
4 - از تعقيبات مهمّ نماز عصر براى كسانى كه مى خواهند نامه عملشان را كه متضمّن گناهان است از بين ببرند، اين است كه در روايت آمده كه امام صادق (ع ) به نقل پدر بزرگوارش از رسول خدا (ص ) فرمود كه : هر كس ‍ بعد از نماز عصر هر روز ده بار بگويد:
اءَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذى لا إِلهُ إِلاّ هُوَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ [الرَّحْمنُ الرَّحيمُ] ذَاالْجَلالِ وَ الاِْكْرامِ، وَ اءَسْاءَلُهُ اءَنْ يَتُوبَ عَلَىَّ تَوْبَةَ عَبْدِ ذَليلٍ خاضِعٍ فَقيرٍ بآئِسٍ مِسْكينٍ مُسْتَكنٍ مُسَتَجيرٍ لايَمْلِكُ لِنَفْسِهِ نَفْعاً وَ لا ضَرّاً وَلا مَوْتاً وَ لا حَياةً وَلا نُشُوراً.
- از خداوندى كه معبودى جز او نيست و زنده و پابرجا و [بر پا دارنده همه مخلوقات و رحمت گستر و مهربان ،] و صاحب عظمت و بزرگوارى است طلب آمرزش مى نمايم ، و از او درخواست مى نمايم كه همانند پذيرش توبه بنده خاضع فقير درمانده بيچاره ذليل و فروتن و پناه آورده اى كه هيچ سود و زيان و مرگ و زندگانى و محشور و زنده شدن [در روز قيامت ] را براى خود قادر نيست ، توبه ام را بپذيرد.
خداوند متعال فرمان مى دهد كه نامه عمل او را هر چه باشد پاره نمايند.
آداب باطنى دعاى گذشته
پيش از اين تو را از صفت استغفار كنندگان آگاه ساختيم ، و حديث مولايمان اميرالمؤمنين علىّ - صلوات اللّه عليه و سلامه - را براى تو روايت نموديم ، اينك به اين حديث كه از پيامبر اكرم (ص ) نقل شده نگاه كن و با تمام توان مراعات ادب نموده و در گفتن اين سخن كه مى گويى : همانند بنده ذليل و خاكسار توبه مى نمايم صادق باش ، و ذلّت و خوارى بر حاجت و بر زبان حال تو آشكار گردد، و هنگام گفتن اين سخن كه مانند بنده خاضع و فروتن توبه مى كنم ، خضوع و فروتنى بر چهره گفتار و كردارت نمايان باشد، و هنگام گفتن مانند بنده فقير و نادار توبه مى كنم صورت درخواست و مساءلتت بسان ، بنده فقير و نادار در برابر مولاى بى نياز و بزرگ باشد، و وقتى مى گويى مانند بنده بسيار نيازمند توبه مى كنم بايد حالت همانند افراد بسيار حاجتمند باشد كه چيزى را از بزرگترين بزرگان خواهانند، و هنگام گفتن اين سخن كه : همانند بنده مسكين و بيچاره توبه مى كنم بايد نشانه بيچارگى و نياز و ذلّت و خوارى همراه با صدق و انابه بر قلب و چهره و اعضا و جوارحت نمودار باشد، و وقتى مى گويى : مانند بنده پناه آورنده توبه مى كنم بايد مانند كسى كه بيم و هراس بزرگ بر او احاطه نموده و در اثر آن به سوى مولاى خويش مى گريزد، و بسان كسى كه نه قدرت بر سود و زيان خويش دارد، و نه توان دفع چيزى را از خود، و در تمام حالات با دل و تن و گفتار و كردار، به سوى خداوند - جلّ جلاله - گريخته و پناهنده شوى .
پس اى بنده اگر در اين سخنان صادق باشى ، خداوند - جلّ جلاله - اهليّت آن را دارد كه دو فرشته گمارده شده بر تو را فرمان دهد كه نامه عملت را كه متضمّن گناهان و جناياتت است از بين برند، بنابراين گمان مكن كه اگر اين سخنان و استغفارها را با حال غفلت و به دروغ بگويى ، از جنايات و گناهانِ بسيار سالم مانده و رها خواهى شد.
دعاى اميرالمؤمنين (ع ) بعد از نماز عصر
5 - از ديگر تعقيبات مهمّ، اقتدا به مولايمان اميرالمؤمنين (ع ) در خواندن دعاهاى ايشان در تعقيب نمازهاى پنجگانه است ، از آن جمله دعاى حضرتش در تعقيب نماز عصر، كه به اين صورت است :
سُبْحانَ اللّهِ، وَ الْحَمْدُللّهِِ، وَ لا إِلهَ إِلاّ اللّهُ، وَاللّهُ اءَكْبَرُ، وَ لاحَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلاّ بِاللّهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ، سُبْحانَ اللّهِ بِالْغُدُوِّ وَالا صالِ، سُبْحانَ اللّهِ بِالْعَشىِّ وَالاِْبْكارِ، فَسُبْحانَ اللّهِ حينَ تَمْسُونَ وَ حينَ تُصْبِحُونَ، [وَلَهُ الْحَمْدُ فِى السَّمواتِ وَالاَْرْضِ عَشِيّاً⁽²¹⁴⁾ حينَ تُظْهِرُونَ، سُبْحانَ] رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمّا يَصِفُونَ، وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلينَ، وَالْحَمْدُللّهِِ رَبِّ الْعالَمينَ، سُبْحانَ ذِى الْمُلْكِ وَ الْمَلَكُوتِ، سُبْحانَ ذِى الْعِزَّ[ةِ] وَ الْجَبَرُوتِ، سُبْحانَ الْحَىِّ الَّذى لايَمُوتُ، سُبْحانَ اللّهِ الْقآئِمِ الدّآئِمِ، سُبْحانَ الْحَىِّ الْقَيُّومِ، سُبْحانَ الْعَلِىِّ الاَْعْلى ، سُبْحانَهُ وَ تَعالى ، سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلا ئِكَةِ وَالرُّوحِ.
اءَللّهُمَّ، إِنَّ ذَنْبى اءَمْسى مُسْتَجيراً بِعَفْوِكَ، وَ خَوْفى [اءَمْسى ] مُسْتَجيراً بِاءَمْنِكَ، وَ فَقْرى اءَمْسى مُسْتَجيراً بِغِناكَ، وَ ذُلّى اءَمْسى مُسْتَجيراً بِعِزِّكَ، اءَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْلى ، وَارْحَمْنى ، إِنَّكَ حَميدٌ مَجيدٌ، اءَللّهُمَّ، تَمَّ نُورُكَ فَهَدَيْتَ فَلَكَ اْلَحَمْدُ، وَ عَظُمَ عَفْوُكَ فَعَفَوْتَ فَلَكَ الْحَمْدُ، [وَ بَسَطْتَ يَدَكَ فَاءَعْطَيْتَ فَلَكَ الْحَمْدُ]، وَجْهُكَ رَبَّنا اءَكْرَمُ الْوُجُوهِ، وَ جاهُكَ اءَعْظَمُ الْجاهِ، وَ عَطِيَّتُكَ اءَفْضَلُ الْعَطآءِ، تُطاعُ رَبَّنا فَتَشْكُرُ، وَ تُعْصى فَتَغْفِرُ، وَ تُجيبُ الْمُضْطَرَّ، وَ تَكْشِفُ الْضُّرَّ، وَ تُنْجى مِنَ الْكَرْبِ، وَ تُغْنِى الْفَقيرَ، وَ تَشْفِى السَّقيمَ، [وَ لا يُجازى ] آلائَكَ اءَحَدٌ، وَ اءَنْتَ اءَرْحَمُ الرّاحِمينَ.
- پاك و منزّه است خداوند، ستايش خداى را، و معبودى جز خداوند نيست ، و خدا بزرگتر است ، و هيچ دگرگونى و نيرويى نيست جز به خداوند بلند مرتبه بزرگ ، پاك و منزّه است خداوند در صبح و عصرها، پاك و منزّه است خداوند در شامگاه و پگاه ، پس پاك و منزّه است خدا هنگامى كه شب و هنگامى كه صبح مى كنيد، [و ستايش خدا را در آسمانها و زمين وقت شبانگاهان و هنگامى كه ظهر مى كنيد، پاك و منزّه است ] پروردگارت ، پروردگار [صاحب صفت ] عزّت و سرافرازى از آنچه او را بدان توصيف مى كنند، و درود بر پيامبران فرستاده شده ، و سپاس براى خداوندى كه پروردگار عالميان است ، پاك و منزّه است خداوندى كه صاحب مُلك و ملكوت است ، پاك و منزّه است خداوندى كه صاحب عزّت و سلطه و سركشى است ، پاك و منزّه است خداوند زنده اى كه هرگز نمى ميرد، پاك و منزّه است خداوند پا بر جاى دايمى ، پاك و منزّه است خداوندى كه زنده پا بر جا و بر پا دارنده همه مخلوقات مى باشد، پاك و منزّه است خداوند بلند مرتبه برتر، پاك و منزّه و برتر است خداوند، [و] بسيار منزّه و پاكيزه از هر عيب و نقص است پروردگار فرشتگان و رُوح .
خداوندا، براستى كه گناهم با پناهنده شدن به عفو تو شب نموده ، و خوف و هراسم با پناهنده شدن به ايمنى تو شب نموده ، فقر و نيازمندى ام با پناهنده شدن به بى نيازى ات شب نموده ، و خوارى و ذلّتم با پناهنده شدن به عزّت و سرافرازى ات شب نموده ، خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست و مرا بيامرز، و به من رحم آر، براستى كه تو ستوده و بزرگ و والايى ، خداوندا، نور تو تمام و كامل است لذا هدايت فرمودى پس ستايش ‍ مخصوص توست ، و بردبارى ات بزرگ است لذا عفو فرمودى پس ستايش ‍ مختصّ توست ، [و دست - رحمتت را گشاده اى لذا عطا فرمودى پس ‍ ستايش مخصوص توست ،] و اى پروردگار ما، روى [و اسماء و صفات ] تو گرامى ترين رويها، و جاه و منزلت تو بزرگترين منزلتها، و عطاى تو برترين عطاست ، اى پروردگار ما، اطاعتت مى كنند و سپاس مى گزارى ، و معصيتت مى كنند و مى آمرزى ، و بيچاره و درمانده را اجابت مى فرمايى ، و رنجورى و گرفتارى را برطرف و از ناراحتى سخت و گلوگير نجات مى بخشى ، و فقير و نيازمند را بى نياز مى گردانى ، و بيمار را بهبودى بخشيده ، و هيچ كس ‍ نمى تواند پاداشِ [نعمتهاى تو را بدهد.] و تو مهربانترين مهربانها مى باشى .
دعاى حضرت زهراء(عليهاالسلام ) در تعقيب نماز عصر
6 - از جمله تعقيبات مهمّ نماز عصر، خواندن دعاى حضرت زهرا، فاطمه ، سرور زنان (عليهاالسلام ) است كه حضرتش آن را در ضمن دعاهاى خود براى نمازهاى پنجگانه مى خواند، به اين صورت كه :
سُبْحانَ مَنْ يَعْلَمُ جَوارِحَ الْقُلُوبِ، سُبْحانَ مَنْ يُحْصى عَدَدَ الذُّنُوبِ، سُبْحانَ مَنْ لا تَخْفى [يا: لايَخْفى ] عَلَيْهِ خافِيَةٌ فِى الاَْرْضِ وَلا فِى السَّمآءِ. وَالْحَمْدُللّهِِ الَّذى لَمْ يَجْعَلْنى كافِراً لاَِنْعُمِهِ، وَلا جاحِداً لِفَضْلِهِ، فَالْخَيْرُ مِنْهُ وَ هُوَ اءَهْلَهُ، وَالْحَمْدُللّهِِ عَلى حُجَّتِهِ الْبالِغَةِ عَلى جَميعِ مَنْ خَلَقَ مِمِّنْ اءَطاعَهُ وَ مِمَّنْ عَصاهُ، فَإِنْ رَحِمَ فَمِنْ مَنِّهِ، وَ إِنْ عاقَبَ فَبِما قَدَّمَتْ اءَيْديهِمْ، وَ مَا اللّهُ بِظَّلامٍ [يا: يُريدُ ظُلْماً] لِلْعَبيدِ، وَالْحَمْدُللّهِِ الْعَلِىِّ الْمَكانَ، اءَلرّفيعِ الْبُنْيانِ، اءلشَّديدَ الاَْرْكانِ [يا: الاِْمْكانِ]، اءَلْعَزيزِ السُّلْطانِ، اءَلْعَظيمِ الشَّاءْنِ، اءَلْوَاضِحِ الْبُرْهانِ، اءَلرَّحيمِ الرَّحْمانِ، اءَلْمُنْعِمِ الْمَنّانِ، اءَلْحَمْدُللّهِِ الَّذِى احْتَجَبَ عَنْ كُلِّ مَخْلُوقٍ يَراهُ بِحَقيقَةِ الرُّبُوبِيَّةِ وَ قُدْرَةِ الْوَحْدانِيَّةِ، فَلَمْ تُدْرِكْهُ الاَْبْصارُ، وَ لَمْ تُحِطْ بِهِ الاَْخْبارُ، وَ لَمْ يَقِسْهُ مِقْدارٌ، وَ لَمْ يَتَوَهَّمْهُ اعْتِبارٌ، لاَِنَّهُ الْمَلِكُ الْجَبّارُ.
اءَللّهُمَّ، قَدْ تَرى مَكانى ، وَ تَسْمَعُ كَلامى ، وَ تَطَّلِعُ عَلى اءَمْرى ، وَ تَعْلَمُ ما فى نَفْسى ، وَ لَيْسَ يخَفى عَلَيْكَ شَىْءٌ مِنْ اءَمْرى ، وَ قَدْ سَعَيْتُ إِلَيْكَ فى طَلِبَتى ، وَ طَلَبْتُ إِلَيْكَ فى حاجَتى ، وَ تَضَرَّعْتُ إِلَيْكَ فى مَسْاءَلَتى ، وَ سَاءَلْتُكَ لِفَقْرٍ وَ حاجَةٍ وَ ذِلَّةٍ وَ ضيقَةٍ وَ بُؤْسٍ وَ مَسْكَنَةٍ، وَ اءَنْتَ الرَّبُّ الْجَوادُ بِالْمَغْفِرَةِ، تَجِدُ مَنْ تُعَذِّبُ غَيْرى ، وَ لا اءَجِدُ مَنْ يَغْفِرُلى غَيْرَكَ، وَ اءَنْتَ غَنِىُّ عَنْ عَذابى ، وَ اءَنَا فَقيرٌ إِلى رَحْمَتِكَ، فَاءَسْاءَلُكَ بِفَقْرى إِلَيْكَ وَ غِنائِكَ [يا: غِناك ] عَنّى ، وَ بِقُدْرَتِكَ عَلَىَّ، وَ قِلَّةِ امْتِناعى مِنْكَ، اءَنْ تَجْعَلَ دُعآئى هذا دُعآءً وافَقَ مِنْكَ إِجابَةً، وَ مَجْلِسى هذا مَجْلِساً وافَقَ مِنْكَ رَحْمَةً، وَ طَلِبَتى هذِهِ طَلِبَةً وافَقَتْ نَجاحاً، وَ ما خَفَتْ عُسْرَتُهُ مِنَ الاُْمُورِ فَيَسِّرْهُ، وَ ما خَفَتْ عَجْزُهُ مِنَ الاَْشْيآءِ فَوَسِّعْهُ، وَ مَنْ اءَرادَنى بِسُوَّءٍ مِنَ الْخَلا ئِقِ كُلِّهِمْ فَاغْلِبْهُ، آمينَ، يا اءَرْحَمَ الرّاحِمينَ، وَ هَوِّنْ عَلَىَّ ما خَشيتُ شِدَّتَهُ، وَاكْشِفْ عَنّى ما خَشيتُ كُرْبَتَهُ، وَ يَسِّرْلى ما خَشيتُ عُسْرَتَهُ، آمينَ يا رَبَّ الْعالَمينَ.
اءَللّهُمَّ، انْزِعِ الْعُجْبَ وَالرِّيآءِ وَ الْكِبْرَ وَ الْبَغْىَ وَالْحَسَدَ وَالضَّعْفَ وَ الشَّكَّ وَالْوَهْنَ وَ الضُرَّ وَالاَْسْقامَ [يا: الاِْنْتِقامَ] وَالْخِذْلانَ وَ الْمَكْرَ وَ الْخَديعَةَ وَالْبَلِيَّةَ وَالْفَسادَ مِنْ سَمْعى وَ بَصَرى وَ جَميعِ جَوارحى ، وَخُذْ بِنا صِيَتى إِلى ما تُحِبُّ وَ تَرْضى ، يا اءَرْحَمَ الرّاحِمينَ.
اءَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْ ذَنْبى ، وَ اسْتُرْ عَوْرتى ، وَ آمِنْ رَوْعَتى ، وَاجْبُرْ مُصيبَتى ، وَ اءَغْنِ فَقْرى ، وَ يَسِّرْ حاجَتى ، وَ اءَقِلْنى عَثْرَتى ، وَاجْمَعْ شَمْلى ، وَاكْفِنى ما اءَهَمَّنى ، وَ ما غابَ عَنّى وَ ما حَضَرَنى وَ ما اءَتَخَوَّفُهُ مِنْكَ، يا اءَرْحَمَ الرّاحِمينَ.
اءَللّهُمَّ، فَوَّضْتُ اءَمْرى إِلَيْكَ، وَ اءَلْجَاءْتَ ظَهْرى إِلَيْكَ، وَ اءَسْلَمْتُ نَفْسى إِلَيْكَ بِما جَنَيْتُ عَلَيْها، فَرَقاً مِنْكَ وَ خَوْفَاً وَ طَمَعاً، وَ اءَنْتَ الْكَريمُ الَّذى لايَقْطَعُ الرَّجآءَ، وَ لا يُخَيِّبُ الدُّعآءَ، فَاءَسْاءَلُكَ بِحَقِّ إِبْراهيمَ خَليلِكَ، وَ مُوسى كَليمِكَ، وَ عيسى رُوحِكَ، وَ مُحَمَّدٍ صَفِيِّكَ وَ نَبِيِّكَ(ص ) اءَنْ لا تَصْرِفَ وَجْهَكَ الْكَريمَ عَنّى ، حَتّى تَقْبَلَ تَوْبَتى ، [وَ تَرْحَمَ عَبْرَتى ]، وَ تَغْفِرَلى خَطيَّئَتى ، يا اءَرْحَمَ الرّاحِمينَ، وَ يا اءَحْكَمَ الْحاكِمينَ.
اءَللّهُمَّ، اجْعَلْ ثَاءْرى عَلى مَنْ ظَلَمَنى ، وَ انْصُرْنى عَلى مَنْ عادانى ، اءَللّهُمَّ، لاتَجْعَل مُصيبَتى فى دينى ، و لا تَجْعَلِ الدُّنْيا اءَكْبَرَ هَمّى ، وَلا مَبْلَغَ عِلْمى ، اءَللّهُمَّ، اءَصْلِحْ لى ديِنىَ الَّذى هُوَ عِصْمَةُ اءَمْرى ، وَ اءَصْلِحْ لى دُنْياىَ الَّتى فيها مَعاشى ، وَ اءَصْلَحْ لى آخِرَتِىَ الَّتى إِلَيْها مَعادى ، وَاجْعَلِ الْحَياةَ زِيادَةً لى فى كُلِّ خَيْرٍ، وَاجْعَلِ الْمَوْتَ راحَةً[لى ] مِنْ كُلِّ شَرٍّ، اءَللّهُمَّ، إِنَّكَ عَفُوُّ تُحِبُّ الْعَفْوَ، فَاعْفُ عَنّى ، اءَللّهُمَّ، اءَحْيِنى ما عَلِمْتَ الْحَياةَ خَيْراً لى ، وَ تَوَفَّنى إِذا كانَتِ الْوَفاةُ خَيْراً لى ، وَ اءَسْاءَلُكَ خَشْيَتَكَ فِى الْغَيْبِ وَالشَّهادَةِ، وَالْعَدْلَ فِى الرِّضا وَالْغَضَبِ، وَ اءَسْاءَلُكَ الْقَصْدَ فِى الْفََقْرِ وَالْغِنى ، وَ اءَسْاءَلُكَ نَعيماً لايَبيدُ، وَ قُرَّةَ عَيْنٍ لاتَنْقَطِعُ، وَاءَسْاءَلُكَ الرِّضا بَعْدَ الْقَضآءِ، وَ اءَسْاءَلُكَ لَذَّةَ النَّظَرِ إِلى وَجْهِكَ.
اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَسْتَهْديكَ لاِِرْشادِ اءَمْرى وَ اءَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ نَفْسى ، اءَللّهُمَّ، عَمِلْتُ سُوَّءً، وَ ظَلَمْتُ نَفْسى ، فَاغْفِرْلى ، إِنَّه لا يَغْفِرُ الذُّنُوب إِلاّ اءَنْتَ، اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَسْاءَلُكَ تَعْجيلَ عافِيَتِكَ، وَ صَبْراً عَلى بَلِيَّتِكَ، وَ خُرُوجاً مِنْ الدُّنْيا إِلى رَحْمَتِكَ، اءَللّهُمَّ، إِنّى اءُشْهِدُكَ وَ اءُشْهِدُ⁽²¹⁵⁾ مَلا ئِكَتَكَ وَ حَمَلَةَ عَرْشِكَ، وَاءُشْهَدُ مَنْ فِى السَّماواتِ وَ مَنْ فِى الاَْرْضِ، اءَنَّكَ اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ، وَحْدَكَ لاشَريكَ لَكَ، وَ اءَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ (ص )، وَ اءَسْاءَلُكَ بِاءَنَّ لَكَ الْحَمْدَ، لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ بَديعُ السَّماواتِ وَالاَْرْضِ ، يا كآئِنَ قَبْلَ اءَنْ يَكوُنَ شَىْءٌ، وَالْمُكَوِّنَ لِكُلِّ شَىْءٍ، وَالْكآئِنَ بَعْدَ ما لايَكُونُ شَىْءٌ، اءَللّهُمَّ، إِلى رَحْمَتِكَ رَفَعْتُ بَصَرى ، وَإِلى جُودِكَ بَسَطْتُ كَفّى ، فَلا تَحْرِمْنى وَ اءَنَا اءَسْاءَلُكَ، فَلا تُعَذِّبْنى وَ اءَنَا اءَسْتَغْفِرُكَ، اءَللّهُمَّ، فَاغْفِرْلى ، فَإِنَّكَ بى عالِمٌ، وَ لا تُعَذِّبْنى فَإِنَّكَ عَلَىَّ قادِرٌ، بِرَحْمَتِكَ، يا اءَرْحَمَ الرّاحِمينَ.
اءَللّهُمَّ، ذَاالرَّحْمَةِ الواسِعَةِ وَالصَّلاةِ النّافِعَةِ الرّافِعَةِ [الزّاكِيَةِ]، صَلِّ عَلى اءَكْرَمِ خَلْقِكَ عَلَيْكَ، وَاءَحَبِّهِمْ إِلَيْكَ، وَ اءَوْجَهِهِمْ لَدَيْكَ، مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسوُلِكَ، اءلَْمخْصُوصِ بِفَضآئِلِ الْوَسآئِلِ، اءَشْرَفَ وَاءَكْرَمَ وَاءَرْفَعَ وَ اءَعْظَمَ وَ اءَكْمَلَ ما صَلَّيْتَ عَلى مُبَلِّغٍ عَنْكَ، و مُؤْتَمِنٍ عَلى وَحْيِكَ. اءَللّهُمَّ، كَما سَدَدْتَ بِهِ الْعَمى ، وَ فَتَحْتَ بِهِ الْهُدى ، فَاجْعَلْ مَناهِجَ سُبُلِهِ لَنا سُنَناً، وَ حُجَجَ بُرْهانِهِ لَنا سَبَباً، نَاءْتَمُّ بِهِ إِلَى الْقُدُومِ عَلَيْكَ، اءَللّهُمَّ، لَكَ الْحَمْدُ مِلاَْ السَّماواتِ السَّبْعِ وَمِلاَْ طِباقِهِنَّ وَ مِلاَْ الاَْرْضِ السَّبْعِ وَ مِلاَْ ما بَيْنَهُما وَ مِلاْ عَرْشِ رَبِّنَا الْكَريمِ، وَ ميزانَ رَبِّنَا الْغَفّارِ، وَ مِدادَ كَلِماتِ رَبِّنَا الْقَهّارِ، وَ مِلاَْ الْجَنَّةِ وَ مِلاَْ النّارِ، وَ عَدَدَ الثَّرى وَ الْمآءِ، وَ عَدَدَ ما يُرى و ما لا يُرى .
اءَللّهُمَّ، وَاجْعَلْ صَلَواتِكَ وَ بَرَكاتِكَ وَ مَنِّكَ وَ مَغْفِرَتَكَ وَ رَحْمَتَكَ وَ رِضْوانَكَ وَ فَضْلَكَ وَ سَلامَتَكَ وَ ذِكْرَكَ وَ نُورَكَ وَ شَرَفَكَ وَ نِعْمَتَكَ وَ خِيْرَتَكَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ، كَما صَلَّيْتَ وَ بارَكْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلى إِبْراهيمَ وَ آلِ إِبْراهيمَ، إِنَّكَ حَميدٌ مَجيدٌ، اءَللّهُمَّ، اءَعْطِ مُحَمَّداً الْوَسيلَةَ الْعُظْمى وَ كَريمَ جَزآئِكَ فِى الْعُقْبى ، حَتّى تُشَرِّفَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ، يا إِلهَ الْهُدى ، اءَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ، وَ عَلى جَميعِ مَلا ئِكَتِكَ [وَ اءَنْبِيآئِكَ] وَ رُسُلِكَ، سَلامٌ عَلى جَبْرَئيلَ وَ ميكائيلَ وَ إِسْرافيلَ وَ حَمَلَةِ الْعَرْشِ وَ مَلا ئِكَتِكَ [الْمُقَرَّبينَ]، وَالْكِرامِ الْكاتِبينَ وَ الْكَرُّوبِيِّينَ، وَ سَلامُ عَلى مَلا ئِكَتِكَ اءَجْمَعينَ، وَ سَلامٌ عَلى اءَبينا آدَمَ وَ عَلى أُمِّنا حَوّآءَ، وَ سَلامٌ عَلى النَّبِيِّينَ اءَجْمَعينَ وَ الصِّدِّيقينَ وَ [عَلَى ] الشُّهَدآءِ وَ الصّالِحينَ، وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلينَ اءَجْمَعينَ، وَ الْحَمْدُللّهِِ رَبِّ الْعَالَمينَ، وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلاّ بِاللّهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ، وَ حَسْبِىَ اللّهُ، وَ نِعْمَ الْوَكيلُ، وَ صَلَّى اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ كَثيراً.
- پاك و منزّه است خداوندى كه گناهان دلها را مى داند، پاك و منزّه است خداوندى كه عدد گناهان را بشمار درمى آورد، پاك و منزّه است خداوندى كه هيچ چيز نه در زمين و نه در آسمان بر او مخفى نمى ماند، و ستايش خداوندى را كه مرا ناسپاس نعمتها و مُنكر فضل خود قرار نداد، پس خير از اوست ، و تنها و او زيبنده آن است ، سپاس خدا را به خاطر حجّت رسايش بر تمام آنچه خلق فرموده چه كسانى كه او را اطاعت مى كنند و يا از او نافرمانى مى كنند، پس اگر مهربانى مى كند از بخشش ‍ اوست ، و اگر عذاب مى فرمايد به خاطر اعمالى است كه خود آنان پيش ‍ فرستاده و انجام داده اند، و خداوند هيچ ستمى را نسبت به بندگان [اراده ] نمى فرمايد، ستايش خداوندى را كه بلند مرتبه و بلند پايه و سخت پا بر جا [و متمكّن از امور] و داراى فرمانروايى سرافراز، و شاءن عظيم ، و دليل و برهان روشن ، و مهربان و رحمت گستر و نعمت دهنده و بسيار بخشنده است . سپاس خدايى را كه خود را از هر آفريده اى كه او را به حقيقت ربوبيّت و قدرت وحدانيّت مى بيند محجوب فرموده ، و لذا ديدگان او را نمى بينند، و اخبار به او احاطه ندارند، و با هيچ مقدارى نمى توان او را سنجيد، و با هيچ امتحان و سنجش نمى توان او را توهّم نمود، زيرا او پادشاه جبّار و سركش است .
خداوندا، براستى كه جايگاه مرا مى بينى ، و سخنم را مى شنوى ، و بر امرم اطّلاع دارى ، و به آنچه كه در نَفْسم مى گذرد آگاهى ، و هيچ چيز از امرم بر تو مخفى نيست ، و بى گمان [به خاطر برآوردن ] خواسته ام به درگاه توشتافتم ، و حاجتم را از تو درخواست ، و درباره درخواستم به تو تضرّع و زارى مى نمايم ، و به خاطر فقر و حاجت وذلّت و تنگدستى و سختى و بيچارگى از تو مساءلت مى نمايم ، و تويى پروردگار بخشنده آمرزش ، تو كسى غير من را مى يابى كه عذابش نمايى ، ولى من كسى غير تو را نمى يابم كه مرا بيآمرزد، و تو از عذاب من بى نيازى ، ولى من به رحمتت نيازمندم ، پس به خاطر نيازمندى ام به تو و غناى تو از من ، و قدرتت بر من و قدرت سرپيچى نداشتن و گريختن من از تو، مساءلت دارم كه اين دعا را با اجابت كردنت ، و اين نشستم را با رحمتت و موافق و قرين ، و درخواستم را با كاميابى و برآوردن آن سازگار و قرين گردانى ، و امورى را كه سختى آن پنهان است بر من آسان فرما، و اشيايى را كه ناتوانى اش مخفى است بر من وسيع گردان ، و هركس از ميان همه خلايق اراده بدى به من كند، پس خود بر او غلبه فرما، اجابت فرما، اى مهربانترين مهربانها، و امورى را كه از سختى آن مى ترسم بر من راحت گردان ، و از هر امرى كه از ناراحتى آن بيم دارم برطرف فرما، و از هرچه كه از مشكل بودن آن مى هراسم بر من آسان فرما. اجابت فرما اى پروردگار عالميان ،
خداوندا، به خود باليدن و رياء و كبر و ستم و حسد و ناتوانى و شكّ و سستى و ضرر و بيماريها [يا: انتقام ] و شكست و مكر و فريب و گول زدن و گرفتارى و تباهى را، از گوش و چشم و همه اعضاء و جوارحم بركَن ، و [موى ] پيشانى [و تمام وجود] مرا به سوى آنچه كه دوست مى دارى و موجب خشنودى توست بگير [وبكش ] اى مهربانترين مهربانها.
خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست ، و گناهم را بيامرز، و عيبم را بپوشان ، و ترسم را ايمنى بخش ، و گرفتارى ام را برهم آور، و نادارى ام را بى نياز، و حاجتم را آسان برآورده ساز، و از لغزشم درگذر، و پراكندگى و پريشانى ام را گردآور، و هر چه را كه مايه غم و اندوه و موجب اهتمام من است چه امورى كه بر من پوشيده است و يا [در ذهنم ] حاضر است ، و هرچه را كه از آن هراس دارم ، كفايت فرما، اى مهربانترين مهربانها.
خدايا، امورم را به تو واگذار نمودم ، و پشتم را به پناه تو درآوردم ، و به واسطه جنايات و گناهانى كه بر نَفْس خويش نمودم ، از روى ترس و هراس ‍ از تو و طمع وآز [به تو] آن را به تو تسليم نمودم ، و تويى خداوند بزرگوارى كه اميد هيچ كس را قطع نمى فرمايى ، و دعاى هيچ كس را نوميد و محروم نمى نمايى ، پس به حقّ خليلت حضرت ابراهيم ، و كلميت حضرت موسى ، و رُوحت حضرت عيسى ، و برگزيده و پيامبرت حضرت محمّد(ص ) درخواست مى نمايم كه روى [و اسماء و صفات ]، بزرگوارت را از من برنگردانى ، تا اينكه توبه ام را پذيرفته [و بر اشك چشمم رحم آرى ]، و گناهم را بيآمرزى ، اى مهربانترين مهربانها، و اى فرمانرواترين فرمانروايان .
خداوندا، انتقام مرا از كسانى كه به من ستم روا داشته اند بگير، و مرا بر كسانى كه با من سر ستيز دارند پيروز گردان ، خدايا، مصيبت مرا در دينم قرار مده ، و دنيا را بزرگترين همّ و غم و [نهايت ] اندازه دانشم قرار مده ، خداوندا، دينم را كه مايه نگاهدارى امور من است ، و دنيايم را كه معاش و روزگزران من در آن است ، و آخرتم را كه بازگشتم به سوى آن است اصلاح فرما، و زندگانى [دنيا] را براى من [مايه ] افزونى از هر خير و خوبى قرار ده ، و مرگ را آسودگى از هر شرّ و بدى بگردان . خداوندا، براستى كه تو بسيار گذشت كننده هستى ، و عفو و گذشت را دوست مى دارى ، پس از من درگذر، خدايا، تا زمانى كه زندگانى را براى من خير مى دانى زنده ام بدار، و هنگامى كه مردن به خير من است ، جان مرا بستان ، و هراس از خود را در نهان و آشكار، و عدل و داد در حال خشم و خرسندى را از تو خواستارم ، و ميانه روى در حال فقر و غنى را از تو مساءلت دارم ، و از تو درخواست مى نمايم نعمت [معنوى ]اى را كه هرگز از بين نمى رود، و نور چشمى را كه هرگز تمام نمى شود، و خشنودى بعد از قضا و اراده حتمى ات را از تو مساءلت دارم ، و لذّت نظر به روى [و اسماء و صفات ]ات را از تو مى خواهم .
خداوندا، براستى كه براى ارشاد امرم از تو طلب هدايت مى نمايم ، و به تو پناه مى برم از شرّ نَفْسم ، خدايا، عمل بد انجام دادم ، و به خود ستم نمودم ، پس مرا بيامرز، كه گناهان را جز تو نمى آمرزد، خداوندا، همانا از تو زود رسانيدن عافيتت ، و شكيبايى بر بلايت ، و خروج از دنيا به سوى رحمتت را درخواست مى كنم ، خداوندا، براستى تو و ملائكه و حاملان عرشت و تمام كسانى را كه در آسمانها و در زمين هستند گواه مى گيرم كه مسلّما تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست و يگانه هستى و شريكى براى تو وجود ندارد، و اينكه حضرت محمّد(ص ) بنده و فرستاده توست ، و از تو درخواست مى نمايم به اينكه سپاس براى توست ، و معبودى جز تو كه نو آفرين آسمانها و زمين هستى وجود ندارد، اى كسى كه پيش از آنكه چيزى باشد بوده اى ، و پديد آورنده همه چيز هستى ، و بعد از آنكه هيچ چيز نخواهد بود نيز خواهى بود، خداوندا، به سوى رحمتت چشم به بالا نموده ام ، و به سوى بخششت دستم را گشاده ام ، پس مرا كه از تو درخواست مى نمايم محروم گردان ، و مرا كه از تو طلب آمرزش مى نمايم عذابم مفرما، خداوندا، پس مرا بيامرز، كه به من آگاهى ، و عذابم مفرما كه بر من قادر و توانايى . به مهر و رحمتت ، اى مهربانترين مهربانها.
خداوندا، اى صاحب رحمت واسعه و درود [و رحمت ويژه ] سودمند بلند پايه [و پاكيزه ]، درود [و رحمت ويژه ] خود را بر گرامى ترين مخلوقات و محبوبترين آنها در نزد خود و آبرومندترين آنها در پيشگاهت ، يعنى حضرت محمّد(ص ) بنده و فرستاده ات كه به برترين دستاويزها مخصوص ‍ گردانيده اى ، بفرست ، [همانند] برترين و گرامى ترين و بلند پايه ترين و بزرگترين و كاملترين درودى را كه بر [هر] مبِلّغ از ناحيه خود و امانت دار وحى ات فرستاده اى ، خداوندا، چنانكه كورى [و گمراهى ] را به او بربسته ، و [راه ] هدايت را به واسطه او گشودى ، پس راههاى روشن او را، راه و روشِ ما، و حجّتهاى دليل قطعى او را وسيله و دستاويز ما قرار ده ، تا براى راه سپردن و وارد شدن بر درگاهت به آن بزرگوار اقتدا نماييم . خداوندا، ستايش براى تو به اندازه پُرىِ آسمانهاى هفتگانه و پُرىِ طبقات آنها، و به اندازه پُرىِ زمينهاى هفتگانه و پُرىِ ميان آسمانها و زمينها، و به اندازه پُرىِ عرش پروردگار بزرگوارمان ، و به اندازه سنجش پروردگار بسيار آمرزنده مان ، و به شماره كلمات پروردگار قهّار و چيره مان ، و به اندازه پرى بهشت و پرى آتش جهنّم و به شماره خاك و آب ، و به عدد آنچه كه ديده مى شود و يا ديده نمى شود.
خدايا، و درودها و بركتها و بخشش و آمرزش و رحمت و خشنودى و فضل و سلامتى و ياد و نور و برترى و نعمت و برگزيدگى ات را بر محمّد و آل محمّد قرار ده ، چنانكه حضرت ابراهيم و آل ابراهيم را مورد درود و بركت و رحمت خويش قرار دادى . براستى كه تو ستوده و بلندپايه هستى . خداوندا، بزرگترين وسيله و گرامى ترين پاداشت را در جهان بازپسين و قيامت به حضرت محمّد(ص ) ارزانى دار، تا اينكه او را در روز قيامت بر همگان برترى بخشى ، اى معبود و خداوندِ هدايت ، خدايا، بر محمّد و بر آل محمّد و بر تمام فرشتگان [و پيامبران ] و فرستادگانت درود فرست . سلام بر جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و حاملان عرش و فرشتگانت مقرّب و [فرشتگان ] بزرگوار نويسنده [اعمال بندگان ] و سروران ملائكه و مقرّبين آنها، و سلام بر تمام فرشتگانت . و سلام بر پدرمان حضرت آدم (ع ) و بر مادرمان حوّا، و سلام بر تمام پيامبران و صدّيقان و بر گواهان [اعمال ] و [بر] صالحان ، و سلام بر تمام پيامبران فرستاده شده ، و ستايش براى خداوندى كه پروردگار عالميان است . و هيچ دگرگونى و نيرويى جز به خداوند بلند پايه بزرگ نيست ، و خداوند مرا بس است ، و چه وكيل و كارگزار خوبى ، و درود و سلامتى و امنيّت [مطلق ] بسيارِ خداوند بر حضرت محمّد و آل او باد.
7 - و از جمله تعقيبات مهمّ، دعاهايى است كه پيش از اين از امام صادق (ع ) در تعقيب تمام نمازهاى واجب ذكر كرديم .