دعاى گذشته به روايت ديگر
اين دعا از اوّل تا جمله كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنينَ كِتاباً مَوْقُوتاً، يا اءَرْحَمَ الرّاحمين از مولايمان علىّ بن طالب (ع ) نيز روايت شده ، و اين دو روايت باهم اختلاف دارند. درادامه روايت اميرالمؤمنين (ع ) آمده است : سپس بگو:
يا اءَللّهُ الْمانِعُ قُدْرَتُهُ خَلْقَهُ، وَالْمالِكُ بِها سُلْطانَهُ، وَ الْمُتَسَلِّطُ بِها فى يَدَيْهِ، كُلُّ مَرْجُوٍّ دُونَكَ يُخَيِّبُ رَجآءَ راجيهِ، وَ راجيك مَسْرورٌ لا يُخَيَّبُ، اءَسْاءَلُكَ بِكُلِّ رِضاً لَكَ مِنْ كُلِّ شَىْءٍ اءَنْتَ فيهِ، وَ بِكُلِّ شَىْءٍ تُحِبُّ اءَنْ تُذْكَرَ بِهِ وَ بِكَ يا اءللّهُ، فَلَيْسَ يَعْدِلُكَ شَىْءٌ، اءَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اءَنْ تَحُوطَنى وَ إِخْوانى وَ وُلْدى ، وَ تَحْفَظَنى بِحِفْظِكَ، وَ اءَنْ تَقْضِىَ حاجَتى فى كَذا وَ كَذا.
- اى خداوندى كه با قدرتت مخلوقات را منع نموده و به واسطه آن مالك سلطنت و فرمانروايى گشته ، و در دو دست [جمال و جلال ] خويش ‍ تسلّط و چيرگى دارى ، هركسى غير تو كه به او اميد بسته مى شود اميدِ اميدوارانش را نوميد مى گرداند، ولى اميدوار به تو هرگز نوميد و محروم نمى گردد. از تو به [حقّ] هر خشنوديى كه از هر چيزى كه در آن هستى دارى ، و به هر چيزى كه دوست دارى به آن ياد شوى ، و به تو اى خدا كه هيچ چيز با تو برابرى نمى كند، درخواست مى نمايم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى ، و من و برادران و فرزندانم را نگاهدارى نموده ، و به حفظ خويش محافظت نمايى ، و حاجتم را درباره فلان چيز و فلان چيز برآورده سازى .
و هر خواسته اى داشتى ذكر مى كنى ، زيرا روايت شده كه پيامبر اكرم (ص ) فرمود: هر كس اين دعا را، بخواند پيش از اينكه از جايش تكان خورده و جاى ديگر برود، حاجتش برآورده مى شود.
آخرين دعا در تعقيب نماز
26 - از تعقيبات مهمّ خواندن دعايى كه است كه در پايان تعقيبات و دعاهاى بعد از نماز خوانده مى شود. در روايت آمده كه : لازم است اين دعا در آخر دعاها خوانده شود:
اءَللّهُمَّ، إِنّى وَجَّهْتُ وَجْهى إِلَيْكَ، وَ اءَقْبَلْتُ بِدُعآئِى عَلَيْكَ، راجِياً إِجابَتَكَ، طامِعاً فى مَغْفِرَتِكَ، طالباً ما وَاءَيْتَ بِهِ عَلى نَفْسِكَ، مُسْتَنْجِزاً [يا: مُتَنَجِّزاً] وَعْدَكَ، إِذْ تَقُولُ: اءُدْعُونى ، اءَسْتَجِبْ لَكُمْ ⁽²⁰⁶⁾، فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ اءَقْبِلْ إِلَىَّ بِوَجْهِكَ، وَاغْفِرْلى ، وَارْحَمْنى ، وَ اسْتَجِبْ دُعآئى ، يا إِلهَ الْعالَمينَ،
- خداوندا، براستى كه روى و تمام وجودم را به سوى تو نمودم ، و با دعا كردنم بر تو روى آوردم ، در حالى كه اميد به اجابت ، و طمع در آمرزشت داشته ، و آنچه را خودت بر خودت روا دانسته و وعده داده اى ، درخواست نموده ، و وفاى به وعده ات را جويايم . زيرا خود فرمودى كه : مرا بخوانيد، تا دعاى شما را اجابت نمايم . پس بر محمّد و آل محمّد درود فرست ، و به روى [واسماء و صفات ]ات بر من روى آور، و بيآمرز و مورد رحمت خويش قرار ده ، و دعايم را مستجاب گردان . اى معبود عالميان .
سجده شكر، و آداب ظاهرى و معنوى آن
27 - وقتى از خواندن اين دعا فراغت پيدا كردى ، مانند كسى كه آگاهانه سجده مى كند، و با خضوع و سجده كردن خواهان قُرب به خداوندگار و معبودش مى باشد، سجده شكر بجا آور، و بسان بنده حقير [و نيازمندى كه خواهان داخل شدن به محضر قرب مولاى عظيم و بزرگ خويش است خود را آماده و مُهيّا نما؛ و حدّاقل حضور قلب داشته باش و خواطر خود را جمع كن ، وگرنه [اگر سجده را با حالت غفلت بجا آورى ، مانند كسى خواهى بود كه به هلاكت گرفتار شده ، و يا خود را به خطر انداخته است ، ببين سجده مولايمان امام كاظم (ع ) را كه براى تو روايت خواهيم نمود چگونه بوده و چه ذلّت و خاكسارى و بندگى اى را دربرداشته است . و حضرتش الگويى است كه بندگان را به سوى خداوند - جلّ جلاله - خوانده و رهنمون مى گردد، و نگو كه : من توان پيمودن اين راه را ندارم . بلكه به خود بگو: واى بر تو، چگونه مى گويى كه من نمى توانم ؟ و حال آنكه اگر در پيشگاه پادشاه بزرگى ايستاده بودى ، مانند بنده ذليل و خاكسار مى شدى ، پس همان گونه كه براى بنده اى از بندگانِ مولايت خاكسارى مى نمايى ، تذلّل و افتادگى ات براى خدا نيز چنين باشد، كه اگر تو او را نمى بينى ، او تو را مى بيند. و اگر نمى توانستى ، مانندِ آن تذلّل را در برابر بنده اى از بندگان سلطانِ عالميان انجام نمى دادى . و اگر آنان به تو مى گفتند كه هيچ ترسى از ناحيه ما نداشته باش و از سوى ما در اَمان هستى ، بر تذلّل و خضوع و فروتنى تو در محضرشان افزوده مى شد، تا به اين وسيله به سوى آنان و محبّتشان تقرّب بجويى .
پس حال كه مقام و منزلت بنده اى از بندگان در نزد نَفْسِ تو بالاتر از حرمت سلطان دنيا و آخرت مى باشد، خويش را معذور مدان ، و حال كه سجده ويژگان درگاه الهى دربردارنده خضوع و فروتنى اى است كه ذكرش ‍ خواهد آمد، پس شايسته است كه تو نيز صاحب گناهان و جنايات هستى ، بيم و خشوع و فروتنى مضاعف داشته باشى .
سجده شكر امام كاظم (ع ) بعد از نماز
28 - در روايت آمده كه حضرت ابى الحسن موسى بن جعفر(ع ) به سوى بعضى از املاك او رفتيم تا اينكه حضرت به نماز ظهر ايستاد وقتى از نماز فراغت پيدا كرد، به سجده رفت ، شنيدم كه آن بزرگوار با صداى اندهناك و در حالى كه اشكها در چشمش حلقه زده بود، مى فرمود:
رَبِّ، عَصَيْتُكَ بِلِسانى ، وَ لَوْ شِئْتَ وَ عِزَّتِكَ لاََخْرَسْتَنى ، وَ عَصَيْتُكَ بِبَصَرى ، وَ لَو شِئْتَ وَ عِزَّتِكَ لاََكْمَهْتَنى [يا: لَكَمَّهْتَنى ]، وَ عَصَيْتُكَ بِسَمْعى ، وَ لَوْ شِئْتَ وَ عِزَّتِكَ لاََصْمَمْتَنى ، وَ عَصَيْتُكَ بِيَدى ، وَ لَوْ شِئْتَ وَ عِزَّتِكَ لَكَنَّعْتَنى ، وَ عَصَيْتُكَ بِرِجْلى ، وَ لَوْ شِئْتَ وَ عِزَّتِكَ لَجَذَمْتَنى ، وَ عَصَيْتُكَ بِفَرْجى ، وَ لَوْ شِئْتَ وَ عِزَّتِكَ لَعَقَّمْتَنى ، وَ عَصَيْتُكَ بِجَميعِ جَوارِحِىَ الَّتى اءَنْعَمْتَ بِها عَلَىَّ، وَ لَيْسَ هذا جَزآؤَك مِنّى .
- پروردگار، با زبانم از تو نافرمانى نمودم به عزّتت سوگند اگر خواسته بودى مسلّماً لالم نموده بودى ، و با ديده ام معصيت تو را نمودم ، به عزّتت سوگند، اگر خواسته بودى بى گمان نابينايم فرموده بودى ، و با گوشم نافرمانى تو را نمودم ، به سربلندى ات سوگند، اگر مشيّتت تعلّق گرفته بود حتماً ناشنوايم نموده بودى ، و با دستم معصيت تو را نمودم ، به سرافرازى ات سوگند، اگر خواسته بودى مسلّماً دست مرا شل و خشك فرموده بودى ، و با پايم معصيت نمودم ، به عزّتت سوگند اگر خواسته بودى آن را قطع [و يا به بيمارى جذام گرفتارم ] نموده بودى ، و با عورتم معصيت تو را نمودم ، به عزّتت سوگند اگر مى خواستى مسلّماً نازايم مى فرمودى ، و با تمام اعضاء و جوارحم كه آنها را من ارزانى داشتى گناه تو را نمودم ، و اين پاداش مناسب تو نبود.
راوى گويد: شمردم حضرت هزار بار اءَلْعَفْو اءَلْعَفْو فرمود، سپس ‍ طرف راست صورت خود را بر زمين گذاشت ، و شنيدم كه با صداى حزن آلود سه بار فرمود:
بُؤْتُ إِلَيْكَ بِذَنْبى ، عَمِلْتُ سُوَّءاً، وَ ظَلَمْتُ نَفْسى ، فَاغْفِرْلى ، فَإِنَّهُ لايَغْفِرُ الذُّنُوبَ غَيْرُكَ، يا مَوْلاىَ، [يا مَوْلاىَ.]
- به گناهم در نزد اعتراف نمودم ، عمل زشت انجام دادم و به خود ستم نمودم ، پس مرا بيآمرز، كه جز تو گناهان را نمى آمرزد، اى مولاى من ، [اى آقاى من ].
سپس طرف چپ صورت خود را به زمين گذاشت . شنيدم كه سه بار فرمود:
إِرْحَمْ مَنْ اءَسآءَ وَاقْتَرَفَ، وَ اسْتَكانَ وَاعْتَرَفَ.
- رحم آر بر كسى كه عمل بد انجام داده و مرتكب گناه شد، و فروتنى و خاكسارى نموده و اعتراف كرد.
سپس سر از سجده برداشت .
اعمال بعد از سجده شكر
29 - وقتى سر از سجده برداشتى ، آنچه را كه در روايت آمده كه : پيامبر اكرم (ص ) هماره وقتى مى خواست از جايى كه نماز خوانده بود بر خيزد، دست راستش را بر پيشانى اش مى كشيد و مى فرمود:
لَكَ الْحَمْدُ، وَ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ عالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهادَةِ، الرَّحْمنُ الرَّحيمُ، إِذْهَبْ عَنِّى الْغَمَّ وَ الْحُزْنَ وَالْفِتَنَ، ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ.
- حمد و ستايش تنها تو راست ، و معبودى جز تو كه آگاه به نهان و آشكار، و رحمت گستر و مهربان [ويژه به مؤمنان ] هستى ، وجود ندارد، غم و اندوه و فتنه ها و گرفتاريها و امتحانات آشكار و نهان را از من برطرف فرما.
و فرمود: هيچ يك از امّت من اين را نمى گويد، مگر آنكه خداوند هر چه مى خواهد به او عطا مى فرمايد.
و نيز در حديث ديگرى آمده است كه : وقتى خواستى اين كلمات را بگويى ، سه بار دست راست خويش را بر جاى سجده ات بكش و در هر بار دستت را بر صورتت بكش ، و در هر بار كلمات مذكور را بگو.
30 - اگر درد و بيمارى داشته باشى ، آنچه را كه از امام صادق (ع ) روايت شده انجام بده ، كه حضرت (ع ) فرمود: دعايى است كه در تعقيب هر نمازى كه مى خواهى از آن خارج گردى ، خوانده مى شود. پس اگر درد و بيماريى داشتى وقتى نمازت را تمام كردى ، دستت را بر سجده گاهت از زمين بكش و اين دعا را بخوان ، و هفت بار دستت را بر جاى درد بكش ، و در آن حال بگو:
يا مَنْ كَبَسَ الاَْرْضَ عَلَى الْمآءِ، وَ سَدَّ الْهَوآءَ بِالسَّمآءِ، وَ اخْتارِ لِنَفْسِهِ اءَحْسَنَ الاَْسْمآءِ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَافْعَلْ بى كَذا وَ كَذا، [وَ ارْزُقْنى كَذا وَ كَذا]، وَعافِنى مِنْ كَذا وَ كَذا.
- اى خدايى كه زمين را بر روى آب [و هوا] گسترانيده و آن را پوشاندى ، و هوا را با آسمان بر بسته و مسدود نمودى ، و نيكوترين نامها [و كمالات ] را براى خويش برگزيدى ، بر محمّد و آل محمّد درود فرست ، و به من چنين و چنان كن ، [و فلان چيز و فلان چيز را روزى ام گردان ]، و از فلان چيز و فلان چيز عافيت بخش .
31 - همچنين جدّ سعيدم ابوجعفر طوسى - رضوان اللّه عليه - فرمود: و مستحبّ است كه نمازگزار در سجده شكر براى برادران مؤمن خود دعا نمايد، و نيز بگويد:
اءَللّهُمَّ، رَبَّ الْفَجْرِ وَاللَّيالِى الْعَشْرِ وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ، وَ اللَّيْلِ إِذا يَسْرِ، وَ رَبَّ كُلِّ شَىْءٍ، وَإِلهَ كُلِّ شَىْءٍ، وَ خالِقَ كُلِّ شَىْءٍ، وَ مَليكَ كُلِّ شَىْءٍ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدً وَ آلِهِ، وَافْعَلْ بى وَ بِفُلانٍ ما اءَنْتَ اءَهْلُهُ، وَ لا تَفْعَلْ بِنا ما نَحْنُ اءَهْلُهُ، فَإِنَّكَ اءَهْلُ التَّقْوى وَ اءَهْلُ الْمَغْفِرَةِ
- خداوندا، اى پروردگار سپيده دم [روز دهم ذى الحجّه ] و شبهاى دهگانه [نخست ذى الحجّه ] و آن [روز] زوج و فرد [يعنى روز ترويه كه زوج هشتم ذى الحجّه است و روز عرفه كه فرد و نهم ذى الحجّه مى بارد] و پروردگار آخر شب و پروردگار هر چيز و معبود تمام اشياء و آفريننده تمام موجودات و فرمانرواى و هرچيز، بر محمّد و آل محمّد درود فرست ، و به من و به فلانى هر چه را كه خود زيبنده آن هستى بكن ، و آنچه را كه ما سزاوار آنيم مكن ، كه تو اهل تقوى و نگاهدارى و زيبنده آمرزش ‍ مى باشى .
سپس سر از سجده بردار و بگو:
اءللّهُمَّ، اءَعْطِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ السَّعادَةَ فِى الرُّشْدِ وَ إِيمانَ الْيُسْرِ وَ فَضيلَةً فِى النِّعَمِ وَ هَنآئَةً فِى الْعِلْمِ، حَتّى تُشَرِّفَهُمْ عَلى كُلِّ شَريفٍ. اءَلْحَمْدللّهِِ وَلِىِّ كُلِّ نِعْمَةٍ، وَ صاحِبِ كُلِّ حَسَنَةٍ، وَ مُنْتَهى كُلِّ رَغْبَةٍ، لَمْ يَخْذُلْنى عِنْدَ شَديدَةٍ، وَ لَمْ يَفْضَحْنى [سوء] بِسَريرَةٍ،⁽²⁰⁷⁾ فَلَِسيِّدِى الْحَمْدُ كَثيراً.
- خداوندا، نيكبختى در رشد و هدايت ، و راحتى ايمان ، برترى در نعمتها، و گوارايى بدون سختى و رنج در دانش را به محمّد و آل محمّد عطا فرما، تا اينكه آنان را بر هر بزرگى برترى دهى . ستايش خدا را، [كه ] سرپرست هر نعمت ، و صاحب هر نيكى ، و منتهاى هر ميل و رغبت است ، [هم او كه ] در هر سختى و ناگوارى مرا بى ياور نگذاشت ، و به واسطه باطن و درون [و صفات بد] مرا رسوا نفرمود، پس ستايش فراوان تنها براى آقا و سرورم مى باشد.
سپس بگو:
اءَللّهُمَّ، لَكَ الْحَمْدُ كَما خَلَقْتَنى وَ لَمْ اءَكُنْ شَيْئاً مُذْكُوراً، رَبِّ، اءَعِنّى عَلى اءَهْوالِ الدُّنْيا وَ بَوائِقِ الدَّهْرِ وَ نَكَباتِ الزَّمانِ وَ كُرُباتِ الاَّْخِرَةِ وَ مُصيباتِ اللَّيالى وَ الاَْيّامِ، وَ اكْفِنى شَرَّ ما يَعْمَلُ الظّالِمُونَ فِى الاَْرْضِ، وَ فى سَفَرى فَاصْحَبْنى ، وَ فى اءَهْلى فَاخْلُفْنى ، وَ فيما رَزَقْتَنى فَبارِكْ لى ، وَ فى نَفْسى لَكَ فََذلِّلْنى ، وَ فى اءَعْيُنِ النّاسِ فَعَظِّمْنى ، وَ إِلَيْكَ فَحَبِّبْنى ، وَ بِذُنُوبى فَلا تَفْضَحْنى ، وَ بِعَمَلى فَلا تَبْتَلِنى ، وَ بِسَريرَتى فَلا تُخْزِنى ، وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ فَسَلِّمْنى ، وَلَِمحاسِنِ الاَْخْلاقِ فَوَفِّقْنى ، وَ مِنْ مَساوِى الاَْخْلاقِ فَجَنِّبْنى .
إِلى مَنْ تَكِلُنى يا رَبَّ الْمُسْتَضْعَفينَ، وَ اءَنْتَ رَبّى ؟ إِلى عَدُوٍّ مَلَّكْتَهُ اءَمْرى ، اءَمْ إِلى بَعيدٍ فَيَتَهَجَّمُنى [يا: فَيَتَجَّهُمنى ] فَإِنْ لَمْ تَكُنْ غَضِبْتَ عَلَىَّ يارَبِّ فَلا اءُبالى ، غَيْرَ اءَنَّ عافِيَتَك اءَوْسَعُ لى وَ اءَحَبُّ إِلَىَّ. اءَعُوذُ بِوَجْهِكَ الْكَريمِ الَّذى اءَشْرَقَتْ لَهُ السَّماواتُ وَ الاَْرْضُ، وَ كُشِفَتْ بِهِ الظُّلْمَةُ، وَ صَلُحَ عَلَيْهِ اءَمْرُ الاَْوّلينَ وَالاَّْخِرينَ، مِنْ اءَنْ يَحُلَّ عَلَىَّ غَضَبُكَ، اءَوْ يَنْزِلَ بى سَخَطُكَ، لَكَ الْحَمْدُ حَتّى تَرْضى وَ بَعْدَ الرِّضا، وَ لا حَوْلَ وَ لاقُوَّةَ إِلاّ بِكَ.
- خداوندا، سپاس تو را همان گونه كه مرا آفريدى در حالى كه هيچ چيز قابل ذكر نبودم . پروردگار، مرا بر هول و هراسهاى دنيا و مصيبتهاى روزگار و گرفتاريهاى زمانه و ناراحتيهاى گلوگير آخرت و مصيبتهاى شبانه روز يارى فرما، و از شرّ آنچه كه ستمگران در زمين انجام مى دهند كفايت فرما، و در سفرم همراه من ، و در خانواده ام جانشين من باش ، و آنچه را به من روزى دادى پر خير و بركت گردان ، و مرا در نزد خويش ذليل ، و در چشم مردم بزرگ گردان . و در نزد خود مرا محبوب نما، و به واسطه گناهانم مفتضح ، و به جهت كردارم گرفتارم ، و به واسطه درون [و صفات بدم ] رسوايم مفرما، و از شرّ جنّ و انس سلامتم بدار، و به اخلاق نيكو مؤفّقم گردان ، و از اخلاق ناپسند دورم بدار.
اى پروردگار ناتوانان ، مرا به چه كسى مرا واگذار مى كنى ، در حالى كه تو پروردگار من هستى ؟ (آيا) به دشمن [و شيطان ]ى كه مالك امرم گردانيده اى ، يا به شخص دورى بر من هجوم آورد [يا: كه با روى ناخوش با من برخورد كند]؟! پس اى پروردگار من ، اگر تو بر من خشم نگيرى ، با كى ندارم ، جز اينكه عافيت تو براى من وسيعتر و دوست داشتنى تر است . پناه مى برم به روى [و اسماء و صفات ] بزرگوارت كه آسمانها و زمين بدان روشن گرديده ، و تاريكى به واسطه آن برطرف شده ، و امر اوّلين و آخرين بدان شايسته و درست گشته ، از اينكه مشمول غضبت گردم ، يا خشمت بر من فرود آيد. ستايش مخصوص توست تا اينكه خشنود گردى ، و [تا حتّى ] بعد از خشنودى ات . و هيچ دگرگونى و نيرويى نيست جز به تو.
فضيلت نماز واقعى از ديدگاه روايت
اينك فضيلت نماز كسانى را كه به تدبير خداوند - جلّ جلاله - راضى و خرسند هستند، و به شرطها و پيمانهاى خود با خداوند - جلّ جلاله - وفا مى كنند، ذكر مى كنيم :
در روايت آمده كه ابن عبّاس گفت : رسول خدا(ص ) فرمود: خداوند متعال فرشته اى دارد كه سخائيل [يا: سنحائيل ] ناميده مى شود، كه وقت هر نماز برائت هاى نماز گزاران را از پروردگار عالميان - جلّ جلاله - مى گيرد.
پس وقتى مؤمنين صبح بپا خاسته و وضو گرفته و نماز صبح را خواندند، برائتى از خداوند - عزّوجلّ - براى آنان مى ستاند كه در آن نوشته شده است : منم خداوند باقى و پايدار، بندگان و كنيزان من ، شمارا در حرز و حراست خود قرار داده و در حفظ و تحتِ كَنَف و حمايتم گردانيدم . به عزّتم سوگند، هرگز شما را بى ياور نخواهم گذاشت ، و تا ظهر گناهانتان آمرزيده است .
و هنگامى كه ظهر شد و مؤمنين بپا خاسته و وضو گرفته و نماز خواندند، برائت دوّم را از خدا - عزّوجلّ - براى آنان مى گيرد، كه در آن نوشته شده : منم خداوند قادر و توانا، اى بندگان و كنيزان من ، گناهان شما را به كارهاى نيك مبدّل گردانيده ، و بديهايتان را آمرزيدم ، و به واسطه خشنودى ام ، شما را در خانه جلال و عظمتم داخل گردانيدم .
و هنگامى كه عصر شد و بپا خاستند و وضو گرفتند و نماز خواندند، برائت سوّم را از خداوند - عزّوجلّ - براى آنان مى گيرد كه در آن نوشته شده : منم خداوند جليل و بزرگوار، كه يادم بزرگ و پاك ، و سلطنت و پادشاهى ام عظيم است . بندگان و كنيزان من ، بدنهاى شما را بر آتش حرام گردانيده و شما را در جايگاه ابرار و نيكان جاى دادم ، و به رحمت خويش ‍ شرّ اشرار را از شما دور نمودم .
و هنگامى كه وقت نماز مغرب شد، و مؤمنين بپا خاسته و وضو گرفته و نماز خواندند، برائت چهارم را از خداوند - عزّوجلّ - براى آنان مى گيرد كه در آن نوشته شده : منم خداوند جبّار بزرگ متعال ، بندگان و كنيزان من ، فرشتگانم از نزد شما با خرسندى و خشنودى به بالا آمدند، و بر من سزاوار است كه شما را خشنود و خرسند گردانم و هرچه را كه آرزو داريد در روز قيامت به شما عطا كنم .
و هنگامى كه وقت نماز عشا رسيد و آنان بپا خاسته و وضو گرفته و نماز خواندند، برائت پنجم را از خداوند - عزّوجلّ - براى آنان مى گيرد كه در آن نوشته شده : منم خدايى كه معبودى جز من نيست و پروردگارى جز من وجود ندارد. بندگان و كنيزان من ، در خانه هايتان طهارت نموده ، و به خانه هاى من و مساجد رفتيد، و مستغرق در ذكر و ياد من شده ، و حقّ مرا شناختيد، و نمازهايى كه بر شما واجب كرده بودم ادا نموديد، تو را گواه مى گيرم اى سنحائيل و اى ساير [و يا: همه ] فرشتگانم ، براستى كه من از آنان خرسند و خشنود گرديدم .
حضرت فرمود: آنگاه سنحائيل هر شب بعد از نماز عشا سه بار ندا مى كند: اى فرشتگان خدا، براستى كه خداوند - تبارك و تعالى - نمازگزاران مُوَحِّد را آمرزيد. پس هيچ فرشته اى در آسمانهاى هفتگانه نمى ماند مگر اينكه براى نمازگزاران طلب آمرزش و استغفار مى نمايد و براى آنان به مداومت بر نمازگزاردن دعا مى كند.
پس هر بنده (زن و يا مرد) كه نمازِ شب روزى اش شده ، و با اخلاص ‍ براى خدا بپا خاسته و وضوى كامل گرفته و با نيّت صادق و قلب سليم و بدن فروتن و چشمِ اشكبار براى خداوند - عزّوجلّ - نماز بخواند، خداوند تبارك در پشت او نُه صف از فرشتگان را قرار مى دهد، كه در هر صف عدّه اى كه شماره اش را جز خداوند - تبارك و تعالى - نمى تواند بشمارد قرار مى گيرند، يك طرف صف در مشرق و ديگرى در مغرب قرار دارد. حضرت فرمود: پس وقتى وى از نماز فراغت پيدا كرد، به عدد آنان براى او درجه و پايه ايمانى نوشته مى شود.
راوى حديث منصور مى گويد: وقتى ربيع بن بدر اين حديث را نقل مى كرد، مى گفت : كجايى تو اى كسى كه از اين كَرَمَ و بزرگوارى غفلت دارى ؟ و كجايى از اين برخاستن و عبادت در شب ، و از اين پاداش فراوان و بزرگ ، و از اين كرامت و بخشش ؟
توضيح نكاتى چند درباره حديث گذشته
مبادا گمان كنى به كسى كه با حالت غفلت از خداوند - جلّ جلاله - و همراه با خوار و كوچك شمردن حُرمت خداوند - جلّ جلاله - نماز مى خواند نيز اين گونه عطا و بخشش مى شود، زيرا همان گونه كه پيش از اين توجّه داديم نماز اين دسته ، از بديها و گناهان محسوب مى شود و بنده در هنگام فراغت از اين گونه نمازها نيازمند به درخواست عفو و گذشت از درگاه الهى است .
آيا نمى بينى كه در همين حديث چگونه خداوند درباره نمازگزارانى كه آن نويدها و آن جُود و بخشش وعده داده شده مى فرمايد: براستى كه فرشتگانم از نزد شما با خشنودى و رضايت بالا آمدند. و تو خود مى دانى كه نَفْس تو به تدبير خداوند نسبت به خود و عيال و آرزوها و حالاتت خشنود نيست .
و همچنين در آن قسمت حديث كه مى فرمايد: مستغرق در ذكر و ياد من شده و حقّم را شناخته و نمازهايى را كه بر شما واجب كرده بودم ادا نموديد. و تو مى دانى كه در بيشتر اوقات مستغرق در ياد دنيا هستى ، و نسبت به حقّ خداوند - جلّ جلاله - معرفت ندارى ، و حداقلّ آن را مانند بجا آوردن حقّ برخى از بندگان خدا كه در نزدت عزيز و ارجمند است ، انجام نمى دهى .
و نيز آنجا كه پيرامون نماز نافله شب مى فرمايد كه : با قلب سليم و بدن خاشع و فروتن و چشم اشكبار نماز مى گزارند. و توجّه دارى كه اگر حال تو اينچنين نباشد، تمام نمازت ضايع و نابود، و يا جنايت و گناهى است از ناحيه تو.
فصل بيستم : آداب و اسرار و تعقيبات نافله هاى نماز عصر
اهميّت دعاهاى وارده در تعقيب نافله هاى عصر
دعاهايى كه براى نافله هاى نماز عصر ذكر مى كنيم ، دعاهايى است كه مورد نظر پروردگار است ، و هركس آنها را بخواند در مقام استجابت قرار مى گيرد، لذا بايد در اواخر آنها ذكر حوايج مهمّ را مغتنم شمرد.
كيفيّت انجام نوافل عصر
وقتى بنده از تعقيب نماز ظهر به همان صورت كه شرح داديم فراغت پيدا كرد، براى انجام نافله هاى نماز عصر بپا مى خيرد، و هر دو ركعت آن را به اين نيّت آغاز مى كند كه : دو ركعت نماز مستحبّى بجا مى آورم ، تا بدين وسيله خداوند - جلّ جلاله - را از آن جهت كه زيبنده پرستش است عبادت نمايم و تكبيرة الاحرام و اءَعوُذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ مى گويد و بعد سوره حمد و بعد از آن هر سوره قرآن را كه خواست مى خواند، و اگر در هر ركعت همراه با حمد، سوره قُلْ هُوَ اللّهُ اءَحَدَ، و إِنّا اءَنْزَلْناه ، و آية الكرسىّ را بخواند، پيش ‍ از اين يعنى هنگام ذكر نافله هاى نماز ظهر - فضيلت آن را يادآور شده و راه عمل به آن را تسهيل نموديم - بهتر خواهد بود.
وقتى بنده سلام دو ركعت اوّل از نوافل عصر را گفت و تسبيح حضرت زهرا(عليهاالسلام ) را به همان كيفيّتى كه گفتيم بجا آورد، بگويد:
اءَللّهُمَّ، إِنَّهُ لا إ لهَ إِلاّ اءَنْتَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ الْعَليمُ الْعَظيمُ الْحَليمُ الْكَريمُ الْخالِقُ الرّازِقُ الُْمحِى الْمُميتُ الْبَدى ءُ الْبَديعُ، لَكَ الْحَمْدُ وَ لَكَ الْكَريمُ، وَ لَكَ الْمَنُّ وَ لَكَ الْجُودُ وَالاَْمْرُ وَحْدَكَ لا شَريكَ لَكَ، يا واحِدُ، يا اءَحَدُ، يا صَمَدُ، يا مَنْ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً اءَحَدٌ، وَ لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَافْعَلْ بى كَذا وَ كَذا.
- خداوندا، همانا معبودى جز تو كه زنده و پاينده [و بر پا دارنده مخلوقات ] و آگاه و بزرگ و بردبار و بزرگوار و آفريننده و روزى دهنده و زنده كننده و ميراننده و آغاز كننده و نو آفرين هستى ، وجود ندارد. حمد و سپاس ‍ از آن توست ، و بزرگوارى تو راست ، و منّت و بخشش براى توست ، و جُود و امر [و دستور، و يا: عالم امر] تنها براى توست و شريكى براى تو نيست . اى يگانه ، اى بى همتا، اى بى نياز، اى كسى كه نه زاده اى و نه زاده شده اى و هيچ كس همتاى تو نيست ، و هيچ كس را نه به زنى و نه به فرزنداى گرفته اى ، بر محمّد و آل محمد درود فرست و به من چنين و چنان كن .
سپس بگويد:
يا عُدَّتى فى كُرْبتَى ، يا صاحِبى فى شِدَّتى ، يا مُونِسى فى وَحْشَتى [يا: وَحْدَتى ]، وَ يا وَلِىَّ نِعْمَتى ، و يا إِلهى وَ إِلَهَ آبائِىَ الاَْوَّلينَ، إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَالاَْسْباطِ، وَ رَبَّ مُوسى وَ عِيْسى وَ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ - عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ - صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَافْعَلْ بى كَذا وَ كَذا.
- اى توشه و ذخيره من در هنگام ناراحتى سخت ، اى همراه من در هنگام سختى ، اى انيس و مونس من در حال تنهايى ، اى سرپرست نعمت من ، و اى معبود من و معبود پدران نخستم حضرت ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط، و پروردگار حضرت موسى و عيسى و محمّد و آل او - عليه و عليهم السّلام - بر محمّد و آل محمّد درود فرست ، و به من چنين و چنان كن .
و هر خواسته اى كه داشت ، ذكر مى كند.
دعاى بعد از سلام دو ركعت دوّم
در روايتى محمّد بن مسلّم مى گويد: به آن حضرت ⁽²⁰⁸⁾ عرض كردم : دعايى به من بيآموز. فرمود: چرا از دعاى اِلْحاح غفلت دارى ؟ عرض كردم : دعاى اِلْحاح كدام است ؟ فرمود:
اءَللّهُمَّ، رَبَّ السَّمواتِ السَّبْعِ، وَ رَبَّ الاَْرْضينَ السَّبْعِ وَ ما فيهِنَّ [وَ ما بَيْنَهُنَّ]، وَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظيمِ، [وَ رَبَّ جَبْرَئيلَ وَ ميكائيلَ وَ إِسْرافيلَ، وَ رَبِّ السَّبْعِ الْمَثانى وَ الْقُرْآنِ الْعَظيمِ،] وَ رَبَّ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِيِّينَ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اءَسْاءَلُكُ بِاسْمِكَ الاَْعْظَمِ الَّذى بِهِ تَقُومُ السَّمآءُ وَ بِهِ تَقُومُ الاَْرْضُ [يا: تَقُوُم بِهِ السَّمآءُ وَالاَْرْضُ]، [وَ بِهِ تُحْىِ الْمَوْتى وَ تُميتُ الاَْحيآءَ]، [وَ تَرْزُقُ الاَْحْيآءَ] وَ تُفَرِّقُ بَيْنَ الْجَميعِ، وَ تجْمعُ بَيْنَ الْمُتَفَرِّقِ، وَ بِهِ اءَحْصَيْتَ عَدَدَ الاَّْجالِ وَ وَزْنَ الْجِبالِ وَ كَيْلَ الْبِحارِ اءَسْاءَلُكَ يا مَنْ هُوَ كَذلِكَ، اءَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اءَنْ تَفْعَلَ بى كَذا وَ كَذا.
- خداوندا، اى پروردگار آسمانهاى هفتگانه ، و اى پروردگار زمينهاى هفتگانه و هرچه در آنها [و در ميان آنها] است ، و پروردگار عرش بزرگ [و پروردگار جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و پروردگار هفت آيه پى در پى - يعنى سوره حمد - و قرآن بزرگ ،] و پروردگار حضرت محمّد خاتم پيامبران ، بر محمّد و آل او درود فرست ، به حقّ اسم اعظم تو كه آسمان و زمين بدان برپاست . [و مردگان را به آن زنده مى گردانى ، و زندگان را مى ميرانى ،] [و زندگان را بدان روزى مى دهى ] و ميان جمع جدايى افكنده ، و ميان [امور ويا اشخاص ] جدا و پراكنده گرد مى آورى ، و شماره سرآمدِ عمر و اجل ها و وزن كوهها و پيمانه درياها را به شماره درمى آورى ، از تو درخواست مى نمايم ، اى خداوندى كه چنين هستى ، كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى ، و به من چنين و چنان فرمايى .
و حاجتت را بخواه [و در آن الحاح و اصرار نما، كه اين دعاى نَجاح و كاميابى است .
ناگفته نماند كه : اين دعا در روايت ديگر با الفاظ ديگر و به صورت ديگر روايت شده است .
دعاى بعد از سلام دو ركعت سوّم
اين دعا را جدّم ابوجعفر طوسى ذكر نموده ، البتّه با اين تفاوت كه متن دعاى حضرت يوسف (ع ) را - ذكر نكرده . آنچه كه وى - رحمة اللّه عليه - ذكر فرموده درست به اين صورت است :
اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَدْعُوكَ بِما دَعاكَ بِهِ عَبْدُكَ، [يُونُسُ] إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً، فَظَنَّ اءَنْ لَنْ نَقْدِرَ [يا: تَقْدِرَ] عَلَيْهِ، فَنادى فِى الظُّلُماتِ: اءَنْ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ، سُبْحانَكَ، إِنّى كُنْتُ مِنَ الظّالِمينَ، فَاسْتَجبْتَ لَهُ وَ نَجَّيْتَهُ مِنَ الْغَمِّ [وَ كَذلِكَ نُنْجِى - يا: تُنْجِى - الْمُؤْمِنينَ]، فَإِنَّهُ دَعاكَ وَ هُوَ عَبْدُكَ، وَ اءَنَا اءَدْعُوكَ وَ اءَنَا عَبْدُكَ، وَ سَاءَلَكَ وَ هُوَ عَبْدُكَ، وَ اءَنَا اءَسْاءَلُكَ وَ اءَنَا عَبْدُكَ، اءَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اءَنْ تَسْتَجيبَ لى كَمَا اسْتَجَبْتَ لَهُ، وَ اءَدْعُوكَ بِما دَعاكَ بِهِ عَبْدُكَ اءَيُّوبُ، إِذْ مَسَّهُ الضُّرُّ، فَدَعاكَ: إِنّى مَسَّنِى الضُّرُّ، وَ اءَنْتَ اءَرْحَمُ الرّاحِمينَ، فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَ كَشَفْتَ ما بِهِ مِنْ ضُرٍّ، وَ آتَيْتَهُ اءَهْلَهُ وَ مِثْلَهُمْ مَعَهُمْ، فِإِنَّهُ دَعاكَ وَ هُوَ عَبْدُكَ، وَ اءَنَا اءَدْعُوكَ وَ اءَنَا عَبْدُكَ، وَ سَاءَلَكَ وَ هُوَ عَبْدُكَ، وَ اءَنَا اءَسْاءَلُكَ وَ اءَنَا عَبْدُكَ، اءَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ [وَ اءَنْ تُفَرِّجُ عَنّى كَما فَرَّجْتَ عَنْهُ]، وَ اءَنْ تَسْتَجيبَ لى كَمَا اسْتَجَبْتَ لَهُ، وَ اءَدْعُوكَ بِما دَعاك بِهِ يُوسُفُ، إِذْ فَرَّقْتَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اءَهْلِهِ، وَ إِذْ هُوَ فِى السِّجْنِ، فَإِنَّهُ دَعاكَ وَ هُوَ عَبْدُكَ، وَ اءَنَا اءَدْعُوكَ وَ اءَنَا عَبْدُكَ، وَ سَاءَلَكَ وَ هُوَ عَبْدُكَ، وَ اءَنَا اءَسْاءَلُكَ وَ اءَنَا عَبْدُكَ، اءَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اءَنْ تُفَرِّجَ عَنّى كَما فَرَّجْتَ عَنْهُ، وَ اءَنْ تَسْتَجيبَ لى كَمَا اسْتَجَبْتَ لَهُ، وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، [وَافْعَلْ بى كَذا وَ كَذا].
- خداوندا، تو را به آنچه كه بنده ات [حضرت يونس ] خواند مساءلت دارم ، هنگامى كه با حالت خشمناك [از عدم هدايت قوم خويش ] رهسپار گرديد، و گمان كرد كه تو بر او تنگ نمى گيرى ، پس در تاريكيها ندا كرد كه : معبودى جز تو نيست ، پاك و منزّهى تو، براستى كه من از ستمكاران هستم پس [دعاى ] او را اجابت فرموده و از غم و اندوه رهايى دادى ، [و اينچنين مؤمنان را نجات مى دهى ]، زيرا او تو را خواند و بنده تو بود، و من تو را مى خوانم و بنده توام ، از تو درخواست نمود و بنده تو بود، و من بنده توام و از تو درخواست مى نمايم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى ، و چنانكه براى او اجابت نمودى براى من نيز اجابت فرمايى ، و تو را به همان دعايى كه بنده ات حضرت ايّوب خواند مى خوانم ، آن هنگام كه رنجورى به او رسيد، پس دعا كرد: همانا من به رنجورى مبتلا شدم و تو مهربانترين مهربانها مى باشى و تو دعاى او را اجابت فرموده و رنجورى او را برطرف نموده و خانواده او و همانند آنها را همراه آنان به او عطا فرمودى ، زيرا او تو را خواند و بنده تو بود، و من تو را مى خوانم و بنده توام ، و از تو درخواست نمود در حالى كه بنده تو بود، و من بنده توام واز تو درخواست مى كنم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى و چنانكه ناراحتى و مشكل او را گشودى مشكل مرا نيز بگشاى ، چنانكه براى او اجابت فرمودى براى من نيز اجابت فرمايى ، و تو را به همان دعايى كه حضرت يوسف به آن خواند مى خوانم ، آن هنگام كه ميان او و خانواده اش جدايى انداختى و نيز در حالى كه در زندان بود، زيرا او تو را خواند و بنده تو بود، و من نيز بنده توام و تو را مى خوانم ، و او بنده تو بود و از تو مساءلت نموده و من نيز بنده توام و از تو درخواست مى نمايم ، كه بر محمد و آل محمّد درود فرستى و چنانكه براى او اجابت فرمودى براى من نيز اجابت فرمايى ، و بر محمّد و آل محمّد درود فرست ، و به من چنين و چنان كن .
و حاجتت را ذكر مى كنى .⁽²⁰⁹⁾
دعاهاى مختلف حضرت يوسف (ع )
اينك مى گويم : شايد علّت عدم ذكر دعاى حضرت يوسف (ع ) در اين دعا آن بوده كه آن بزرگوار دعاهاى بسيارى در زندان نموده ، چنانكه در روايتى آمده كه از حضرت صادق (ع ) درباره دعاى حضرت يوسف (ع ) پرسيده شد. فرمود: دعايش بسيار بود، ليكن وقتى زندان براى او سخت شد، به درگاه الهى سجده نمود و عرض كرد:
اءَللّهُمَّ، إِنْ كانَتِ الذُّنُوبُ قَدْ اءَخْلَقَتْ وَجْهى عِنْدَكَ، فَلَنْ تَرْفَعَ لى إِلَيْكَ صَوْتاً، فَاءَنَا اءَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِوَجْهِ الشَّيْخِ يَعْقُوبَ.
- خداوندا، اگر گناهانم مرا در نزد تو بى آبرو نموده ، و مانع آن شده كه صداى من به درگاه تو بالا رود، پس من به واسطه آبروى پيرمرد بزرگوار، حضرت يعقوب به سوى تو متوجّه مى شوم .
سپس امام صادق (ع ) گريست و فرمود: درود و رحمت خداوند بر حضرت يعقوب و يوسف (عليهماالسلام ). ولى من مى گويم :
اءَللّهُمَّ، بِاللّهِِ وَ بِرَسُولِهِ(ص )
- خداوندا، به واسطه قرار دادن تو و رسولت به تو متوجّه مى شوم .
ناگفته نماند كه ديگر - دعاى حضرت يوسف (ع ) در حديث ديگر افزون بر اين روايت شده . ابن خارجة مى گويد: از دگرگونى وضعيّتم ⁽²¹⁰⁾ به محضر امام صادق (ع ) گله نمودم . فرمود: چرا از دعاى حضرت يوسف (ع ) غفلت دارى ؟ عرض كردم : دعاى ايشان چه بود؟ فرمود: او پيوسته مى فرمود:
سَكَنَ جِسْمى مِنَ الْبَلْوى ، وَ سَبَقَنى لِسانى بِالْخَطَّيَئةِ، فَإِنْ يَكُنْ وَجْهى خَلَقَ عِنْدَكَ، وَ حَجَبَتِ الذُّنُوبُ صَوْتى عَنْكَ، فَإِنّى اءَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِوَجْهِ الشَّيْخِ يَعْقُوبَ.
- جسمم به واسطه بلا و گرفتارى از كار باز ايستاده ، و زبانم به گناه پيشى گرفته ، پس اگر در نزد تو بى آبرو شده ام ، و گناهان مانع رسيدن صدايم به تو شده ، پس به واسطه آبروى پيرمرد بزرگوار حضرت يعقوب به تو متوجّه مى شوم .
وى مى گويد عرض كردم : حضرت يوسف (ع ) مى گفت : بِوَجْهِ الشَّيْخِ يَعْقُوبَ من چه بگويم ؟ فرمود: مى گويى :
بِوَجْهِ مُحَمَّدٍ، صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ عَلى اءَهْلِ بَيْتِهِ.
- به آبروى حضرت محمّد - كه درود خداوند بر او و بر اهل بيت او باد - به تو متوجّه مى شوم .
گفتنى است كه دعاى حضرت يوسف (ع ) در زندان با الفاظ ديگر نيز نقل شده است .
امّا عبارت سَكَنَ جِسْمى مِنَ الْبَلْوى شايد در اصل شَكا جِسْمى مِنْ الْبَلْوى :(جسمم از بلا و گرفتارى به درد آمده و به درگاه تو گله مند است .) بوده ، ليكن من لفظ را به همان صورت كه يافتم نقل كردم .
همچنين از بهترين دعاهاى حضرت يوسف (ع ) در چاه ، دعاى است كه امام صادق (ع ) فرمود: هنگامى كه برادران حضرت يوسف - صلوات اللّه عليه - وى را در چاه انداختند، جبرئيل بر او نازل شد و گفت : اى پسر، چه كسى تو را در اين چاه انداخت ؟ فرمود: برادرانِ پدرى ام به من حسد ورزيدند. گفت : آيا مى خواهى از اين چاه بيرون آيى ؟ فرمود: اين امر به دست معبود و خداوند ابراهيم و اسحاق و يعقوب است . جبرئيل گفت : خداوند به تو مى فرمايد كه بگويى :
اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَسْاءَلُكَ بِاءَنَّ لَكَ الْحَمْدَ، لا إِلهَ إِلاّ اءنْتَ [الْمَنّانُ] بَديعُ السَّمواتِ وَالاَْرْضِ، يَا ذَاالْجَلالِ وَالاِْكْرامِ، اءَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اءَنْ تَجْعَلَ لى مِنْ اءَمْرى فَرَجاً وَ مَخْرَجاً، وَ تَرْزُقَنى مِنْ حَيْثُ اءَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَيْثُ لا اءحْتَسِبُ.
- خداوندا، همانا از تو درخواست مى نمايم - به [حقّ] اينكه ستايش ‍ مختصّ توست ، [و] معبودى جز تو كه [بسيار بخشنده اى و] نوآفرين آسمانها و زمين هستى وجود ندارد، اى صاحب بزرگى و بزرگوارى - كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى ، و در امر من گشايش و راه بيرون آمدنى قرار دهى ، و چه از آنجا كه گمان دارم و چه از آنجا كه گمان ندارم ، روزى ام دهى .