شب عاشورا
شب عاشوراست .
و... لحظه ها آبستن حوادثى كه صبح فردا به وقوع خواهد پيوست . شب ، ابهام دارد،
ياران امام ، در اين شب قدر، به باارزش ترين كارها مى پردازند. شب در
حال پايان گرفتن و جان دادن است .
مگر نه اينكه (پايان شب سيه سفيد است )؟
مگر نه اينكه از دل ظلمت ظلم ، درخشش عدل بيرون مى جهد و دامن سفيد فلق ، گسترده مى
شود و تيغ سحر، خيمه سياه شب را مى درد و (فجر)، انفجارى ناگهانى از نور پديد
مى آورد؟
و اين فجر، پيش درآمد (روز روشن ) است ، فجرى كه (پس از سلطه قاهر تاريكى و
سكون شب ، اشعه بااقتدار خورشيدش ، پرده هاى تاريك را پى درپى مى شكافد و
سرچشمه نور را از ميان افق منفجر مى كند و بندهايى كه بر حركت و حيات زده شده باز
مى كند و خفتگان را برمى انگيزد و سراسر زندگى را دگرگون مى كند)( 34) كه
(شب )، پايدار و ماندنى نيست ، به پايان مى رسد، شب همچون كفى است بر چهره
لحظه هايى كه در (بستر زمان ) جاريست و كف از ميان مى رود و نابود مى شود و آنچه
سودبخش است و مردم را فايده مى بخشد، باقى است و ماندگار.( 35)
بامداد ظفر، هميشه از پى شام تيره مشكلات مى دمد.
جوانه پيروزى ، همواره بر پيكر ابتلائات مى رويد.
و طراوت بهارى ،پس از زمهرير سرد زمستان ،بر چهره طبيعت مى شكفد و ... (ميلاد)،
فصل خجسته اى است كه پس از دشواريهاى طاقت فرسا، رخ مى دهد.
فجر و فلق ،هميشه خود را از شكم تاريكى به سينه افق مى زنند.و(حيات )،از مرگ
پديدار مى گرددو خدا،زنده را از مرده بيرون مى آورد( 36) و روز رااز شب .( 37)
و در پايان شب شب عاشورا (صبح ) در حالى كه در جاده اى از (شب ) حركت مى كند،
آرام آرام نزديك مى شود.
و اينك دميدن فلق و انفجار فجر.
و اينك (صبح عاشورا)!
بى جهت نيست كه امام صادق (عليه السّلام ) سوره (فجر) را (سوره حسين ) مى نامد و
به خواندنش در نمازهاى واجب و مستحب ، سفارش مى كند.( 38)
چرا كه در اين دوران اختناق ظلم و خفقان سياه حاكم بر سرنوشت امت كه شب بيداد و
تاريكى طغيان ، تيره تر از هر وقت ديگر، همه جا را در كام خود گرفته و چشمه هاى
نور را خشكانده است ، انفجارى از نور لازم است تا بر (طور) انديشه ها تجلى كند و
(موسى خواهان ) را بيدار سازد، بارقه اش در
دل دشمن ترس ريزد و در دل دوست ، اميد بيافريند، خفته ها را بيدار سازد و به هوش آرد
و شب را تا پشت دروازه هاى شهر بتاراند... قيام حسين (عليه السّلام )، فجرى است كه
پايان سلطه سياه شب شوم كفر را كه در نقاب اسلام ، رخ مى نماياند، اعلام مى كند،
سپيده صبح مى دمد، سپيده آشنا، كه اين گروه شب زنده دار، بارها
قبل از فجر، بيدار بوده اند و دميدن (صبح ) را ديده اند.
بامداد عاشوراست . ياران امام ، رو به كعبه ، نماز صبح مى گزارند و دست دعا به سوى
آسمان ... با چشمانى كه اشك شوق ، ميان دو پلك آنان مى غلتد و بر گونه ها مى افتد،
شوق از سعادت بزرگ و والايى كه نصيبشان خواهد شد، سعادتى كه رسيدن به
بلندترين قله اوج بشرى است و تبلور جوهر ناشناخته انسان (مرگ در راه خدا) و...
(شهادت ).
حسين بن على (عليهما السّلام ) پس از نماز صبح ، يارانش را آماده نبرد مى كند.
همراه او سى ودو سواره و چهل پياده هستند. (زهير بن قين ) را فرمانده جناح راست
نيروهاقرارمى دهدو(حبيب بن مظاهر)راهم ،به فرماندهى جناح چپ مى گمارد.
پرچم را هم به برادرش عباس مى سپارد.
در حالى كه خيمه ها را پشت سر خويش قرار داده اند، آرايش نيرو مى دهند، در پشت خيمه ها
هم كانالى كنده اند و در آن ، هيزم و نى ريخته اند.
امام دستور مى دهد كه آن هيمه ها و نى ها را آتش بزنند تا دشمن از پشت سر حمله
نكند.( 39)
اتمام حجّت
صبح عاشورا، (بُرير)( 40) يكى از ياران امام به ميدان رفته و رو در روى انبوه
سپاه دشمن مى ايستد و بانگ برمى آورد:
(واى بر شما اى كوفيان پيمان شكن ! آيا تمام نامه ها، درخواستها و پيمان هايى را كه
بسته بوديد و خدا را نيز بر آن گواه گرفته بوديد فراموش كرديد؟ واى بر شما
خائنان كه خاندان پيمبرتان را دعوت كرديد و
قول مساعدت ، يارى و همكارى داديد، ليكن ، اينك كه سوى شما آمده مى خواهيد او را به
(ابن زياد) تسليم كنيد؟ واى بر شما كه دنائت را به حدى رسانده ايد كه آب را هم به
روى او و خانواده اش بستيد.به خدا قسم ! با ذرّيه و فرزندان پيامبرتان ، پس از
وفاتش بد معامله و رفتارى كرديد).( 41)
ضحّاك بن عبداللّه مشرقى از ياران امام عليه السّلام مى گويد:(در شب عاشورا كه امام
حسين عليه السّلام و يارانش به دعا و نيايش
مشغول بودند يك گروه از نيروهاى گشتى عمر سعد از نزديكيهاى اردوى امام مى گذرد و
مراقب است و حركات و رفتار ياران امام را زير نظر دارد. در همين
حال شنيد كه امام حسين عليه السّلام ، اين آيه قرآن ( 42) را تلاوت مى فرمود:(كافران
نپندارند اين مهلت و فرصتى كه به آنان داده ايم براى شان خير و نيكى است ، بلكه تا
بيشتر در منجلاب گناه فرو روند كه بر آنان عذابى ذلّت آور است ، خداوند هرگز مؤ
منين را به همين حال رها نمى كند تا آنكه با امتحانها و آزمايشها ناپاك را از پاك جدا و
متمايز كند).( 43)
وقتى آزمون براى مؤ منان ، حتمى است ، آيا كافران و فاسقان از آن معافند؟... هرگز!
هر دو سپاه ، آماده پيكارند و حسين (عليه السّلام ) به سپاه دشمن نزديكتر مى شود، مى
خواهد حتى از اين فرصت هم استفاده كند و آيات خدا و سخنان حق را به گوش مردم
برساند. او كه زندگى خويش را بر سر فكر، ايده ، عقيده و جهان بينى خود نهاده است ،
در سخن هم ، آنچه را كه زندگيش و اعتقادش بر آن استوار است ، بيان مى كند و در ميدان
جنگ ، خطاب به عمر سعد كه در بين شخصيتهاى كوفه و در مركز ستاد دشمن ايستاده است
، مى گويد:
(ستايش خدايى را سزاست كه دنياراآفريدوآن راخانه
زوال وناپايدارى قرار داد. دنيايى كه با مردم ، هر روز به رنگى است و هر
حال ، به شكلى .
(فريب خورده )، كسى است كه دنياى گذرا فريبش دهد و بدبخت آن كس است كه دچار
فتنه دنيا گردد.
اى مردم ! اين دنيايى كه طمع طمعكاران را در آنى بهم مى زند و اميد هر كس را كه بر دنيا
اعتماد كند مى بُرد، فريبتان ندهد.
مى بينم كه بر كارى گرد آمده ايد كه در آن ، خدايتان را به خشم آورده ايد. خدايمان
خوب خدايى است ولى شما بد بندگانى هستيد. زمانى به خدا وپيامبرش ايمان آورديد و
به حكمش گردن نهاديد، اما اينك ، براى جنگ با خاندان و عترتش ، صف آرايى كرده و آهنگ
كشتن و اسير كردنشان را داريد.
اين شيطانست كه بر شما چيره گشته و عقل و هوش و اراده تان را از سرتان ربوده است و
شما را از ياد خداى بزرگ ، غافل كرده است ، مرگ و هلاكت بر شما باد و بر آنچه كه در
پى آنيد و به خاطر آن مى جنگيد...).( 44)
امام حسين (عليه السّلام ) براى آن كه حجت را تمام كرده باشد و جاى هيچگونه بهانه
جويى و عذرتراشى و توجيه براى آنان نماند، پيش اردوى دشمن مى رود و پس از مقدارى
دعا و نيايش به درگاه خدا، با صدايى رسا، رو به سپاه دشمن ، مى گويد:
(اى مردم عراق ! سخنم را بشنويد و دركشتنم شتاب نكنيد، تا طبق مسؤ وليتم شما را هشدار
و پندى دهم . اگر عذرم را از آمدن به سوى شما پذيرفته و سخنم را تصديق كرديد و
انصاف به خرج داديد، سعادتمند مى شويد و راهى براى كشتنم نخواهيد داشت وگرنه ،
حتى لحظه اى هم مرا مهلت ندهيد.
سرپرست من خدايى است كه قرآن را فرستاده و او ولىّ و پشتيبان نيكان است ).
سپس مى گويد:
(اكنون بنگريد كه من كيستم ؟ آنگاه وجدان خويش را به زير تازيانه سرزنش بكشيد و
بنگريد، آيا كشتن من و هتك حرمتم برايتان شايسته است ؟!
مگر من پسر دختر پيامبر شما نيستم ؟!
مگر پدرم جانشين و پسر عموى پيامبر و اولين گرونده به او نيست ؟
مگر حمزه ، سالار شهيدان ، عموى پدرم نيست ؟
مگر جعفر طيار، عمويم نيست ؟
مگر اين سخن پيامبر را نشنيده ايد كه درباره من و برادرم امام حسن (عليه السّلام )
فرمود:(اين دو، سروران جوانان بهشتى هستند؟) در ميان شما هستند كسانى كه اين گفتار
را از رسول خدا شنيده اند. آيا اين كافى نيست كه شما را از ريختن خونم بازدارد؟ اكنون
از شرق تا غرب ، در روى زمين ، پسر دختر پيامبرى جز من وجود ندارد.
آيا از شما كسى را كشته ام يا مالى را تباه ساخته ام كه به قصاص آن ، مى خواهيد خونم
را بريزيد؟!...).
آنگاه چند نفر از بزرگان اردوى دشمن را صدا مى كند به نام و مى گويد:
(مگر شما نبوديد كه برايم نامه نوشتيد كه : همه چيز آماده است و مردم ، همچون ارتشى
آراسته و مهيّا، حاضر به فداكارى در ركاب تواند، هر چه زودتر بشتاب ؟!).
نه ، ما چنين نكرده ايم .
سبحان اللّه ! به خدا سوگند كه شما چنين كرده ايد!
آنگاه به حضرت مى گويند:
اگر بخواهى جانت سالم بماند و از اين مهلكه به سلامت برهى و هيچ آسيبى به تو
نرسد، به حكومت و امر يزيد گردن بنه ...( 45)
امام :
(... نه به خدا! هرگز همچون ذليلان ، با شما بيعت نخواهم كرد و دست شما را به
عنوان سرسپردگى ، نخواهم فشرد و هرگز چون بردگان فرومايه ، شما را به رسميت
نخواهم شناخت و فرار نخواهم كرد. من از هر متكبّر و گردنكشى كه به روز جزا ايمان
ندارد، به خداى خويشتن و پروردگار شما پناه مى برم ).( 46)
امام ، با نشان دادن قاطعيت و صراحت خويش ، موضع خود را در برابر تسليم برده وار،
در مقابل جائران تيره انديش و مهاجمان آلت دست جبهه منافقين ، مشخص مى كند و بر همه
روشن مى سازد كه به خاطر حق خواهى و عدالت جويى تصميم بر ادامه اين راه گرفته
است . اين اساس عقيده و جهان بينى و ايدئولوژى امام است كه بارها از آن سخن گفته است .
در آن وقت كه در وسط راه ، خبر شهادت مجاهد بزرگى چونان (مسلم بن
عقيل ) را در كوفه شنيد، براى تقويت روحيه افراد و نفرات سپاه خويش ، اشعارى را
خواند بدين مضمون كه :
(اگر دنيا و زندگى ناپايدار آن ، ارزشى داشته باشد، سراى جاودانه خدا كه پاداش
مى دهد، برتر و گراميتر است .
و اگر پيكرها براى مرگ ،ايجاد شده اند پس چه بهتر كه در راه خدا،شخص ، كشته
شمشير گردد و اگر روزى ها معين شده است ، حرص و طمع براى چه ...).( 47)
اين فلسفه و جهان بينى عميق امام و يارانش است ، ولى دشمنانش چه ؟ كفى روى آب .
آنان ، دلخوش اند، كه (هستند) و اينان شادان ، كه (رستند). كافران در زندگى شان
فقط (وجود) دارند و (بودن ) برايشان همه چيز است ، ولى (چگونه بودن ) به
هيچوجه ، برايشان مطرح نيست و بزرگترين فاجعه براى انسانيت انسان و هولناكترين
سقوط براى او از همينجا ريشه مى گيرد كه لحظه اى نينديشد كه : (بايد چگونه
باشد؟).
ميدان غرق هياهوست و از هر سويى صدايى برمى خيزد، حسين مى داند كه تاريخ ، اين
صحنه را با تمام جزئياتش ثبت خواهد كرد و سخنانش به يادگار خواهد ماند و خطبه
هايش ، دستمايه تلاش و جهاد روندگان اين راه خواهد گشت و على رغم توطئه ها و فريبها
و تلاشهاى مذبوحانه اى كه براى خاموش ساختن فرياد كربلا و بريدن حلقوم گوياى
تاريخ و از يادها بردن نام حسين و كربلا از سوى همه جبهه هاى وابسته به زور و حامى
اختناق و ائمه كفر و پيشوايان ضلال انجام مى گيرد، (مكتب عاشورا) به آموزشگاه
بزرگ زندگى و الهام آزادگى و حق باورى و نبرد با ستم
تبديل خواهد شد. از اين رو تا آنجا كه در توان دارد، حماسه مى آفريند و به عاشورا
معنا و محتوا مى دهد. و در نطق پر شور ديگرى كه با فريادى همهمه ها را مى خواباند و
مردم را دعوت به سكوت مى كند، پس از حمد و ستايش خداوند و سلام بر فرشتگان و
پيامبران ، چنين مى گويد:
(نابود باد جمعتان ! كه به هنگام سرگردانى تان ، ما را به فرياد رسى خوانديد و
ما شتابان و بى تاب به دادخواهى شما شتافتيم و اكنون ، همان شمشيرى كه ما به
دستتان داديم به روى ما كشيديد و آتشى را كه به جان دشمنانمان افروختيم بر ما
افكنديد.( 48) آلت دست دشمن شديد تا بر سر دوست بكوبيد، دشمنانى كه نه
عدالتى براى شما گستردند و نه آرمانى از شما برآوردند. و ما را رها كرديد... و
همچون ملخ دريايى براى جنگ هجوم آورديد و چون پروانه گرد آمديد... مرگ و نابودى
بر شما باد! اى كنيزپرستان و از حزب رانده شدگان و قرآن دورافكنان و حق پوشان و
هواخواهان گناهان و پُف هاى شيطان و قانون شكنان ... شما ميوه درخت پيمان شكنى
پدرانتان هستيد.
ناپاك پليدزاده (ابن زياد) مرا ميان دو چيز قرار داده : شمشير كشيدن و جنگيدن (و در
پايان شهادت ) يا زندگى مذلت بار... اما ما هرگز تن به ذلت نمى دهيم ، ذلت از ما
به دور است و خدا و پيامبر و پاكزادان و آزادمردان اين را بر ما روا نمى شمرند. ما هرگز
اطاعت از ناكسان را بر (مرگ شرافتمندانه ) ترجيح نمى دهيم ...).( 49)
حرّ
روز عاشوراست .
در نخستين لحظاتى كه خورشيد به كربلا مى نگرد و دشت را زير نگاه خويش دارد، در
اردوگاه دشمن ، آمادگى براى حمله به چشم مى خورد، منتظر فرمان حمله اند، گاه گاهى
در ميدان ، جولانى مى دهند و گرد و غبارى برمى انگيزند تا با ايجاد رعب و وحشت ، در
روحيه حسين و يارانش ، تزلزل ايجاد كنند.
در همين اثنا، وجدانى بيدار مى شود و ابرهاى تيره ، از آسمان انديشه يك فرمانده كنار
مى رود و تولدى ديگر محقق مى شود و آن ، وجدان بيدار (حرّ رياحى )( 50) است .
(حرّ) كه در اردوگاه دشمن است و فرماندهى يك واحد هزار نفرى از سپاه كوفه را به
عهده دارد، درگير كارزار سختى است و نبردى پرشور در درونش برپاست . ميدان اين
نبرد دشوار و مردافكن ، در درون اوست .
از يك سو حسين را مى شناسد و راه و هدفش را و بر (حق ) بودنش را و از سوى ديگر،
عمق فاجعه اى را كه مى خواهد به وجود آيد، لمس مى كند و زشتى دست آلودن به خون
پاك حسين و يارانش را باور دارد و در دل ، تنفرى شديد از ابن زياد و يزيد و كارهاشان
. كوششى پيگير دارد كه بر جاذبه هاى دروغين و در عين
حال نيرومند زندگى غالب آيد و گام در راهى بگذارد كه فرجام آن ، (بهشت برين )
است . از سوى ديگر هم ، رياست و مقام و زر و زندگى تجملاتى ، سخت در منگنه ،
قرارش داده است و در تنگناى (انتخاب ) است .
دو جاذبه نيرومند در صحنه است ، همچون دو قطب متضاد مثبت و منفى . و در اين ميان ، (حرّ)
يك (نوسان ) است ، يك (ترديد) است و يك (عقربه سرگردان ).
به ياد سخن آموزگار قرآن خود مى افتد كه سالها پيش در گوش حرّ خوانده بود:
(هرگاه بين دو كار، مردّد شدى و تشخيص حق بر تو دشوار گشت و وسيله اى براى
سنجش آن نداشتى ، ببين ، هر كدام از آن دو به تو سود مادى نمى رساند، حق همانست ...).
و حرّ مى بيند كه در سپاه يزيد، سخن از وعده هاى زر و سيم و رياست و حكومت است و
تشويقها براى كشاندن مردم به سوى خود و نشان دادن چشم اندازهاى زيبا و آينده هاى
درخشان و... اما از سوى حسين ، هيچ يك از اينگونه نويدها داده نمى شود و سود دنيايى هم
در كار نيست و سخن از كشته شدن است و آماج تير و شمشير قرار گرفتن .
اين شناخت ، فِلِشى بود كه (حرّ) را به سوى جبهه حسين (راه ) مى نمود.
(حرّ)، تصميم مى گيرد كه به گروه هواداران حسين بپيوندد و در كنار اصحاب انقلابى
و آزاده حسين ، كه هر كدام سمبل افتخار و شرف اند، قرار گيرد و از مرز (پوچى ) و
(هيچى ) گذشته ، به (حقيقت ) بپيوندد. اين تصميمى نيست كه يك مرتبه در ذهن حرّ
جرقه اى بزند و از نظر روانى ، تصميمى (خلق الساعه ) باشد بلكه زمينه اين آهنگ ،
از سالها پيش در وجود و نهادش نهفته است ، حرّ به اجبار و اكراه ، وادار به بيعت با
يزيد شده است و از اينكه از طرف او بر منصبى گماشته شده است ، احساس نگرانى و
ناراحتى مى كند و همواره ، شكنجه وجدان درونى خويش را مى چشد.
تصميم حرّ براى گسستن از يزيد و پيوستن به حسين (عليه السّلام ) گرچه در ظاهر يك
تصميم ناگهانى به نظر مى رسد، اما سالها همچون نهالى در خاطر حرّ، جوانه زده و
رشد كرده است و اينك چونان درختى تنومند، بارور گشته است و ميوه اش (حرّيت ) است و
(حرّ) را (حرّ) و (آزاد) مى كند.
حرّ، در دل مى خواهد كه به جبهه حسين (عليه السّلام ) كه جبهه حق و
عدل و حيات و جهاد و جاودانگى است ، بپيوندد و آمدن شمر به كربلا، با فرمان قاطع
براى جنگ با حسين و كشتن اين بزرگ مرد، كه در زمان سكوت مرگبار مردمى كه در
مقابل حاكميّت ظلم ، تنها به فكر شهوت و شهرت و آب و نان خويشند، قامت اعتراض
برافراشته است و بر مظاهر فريبا و ناپايدار و گذراى زندگى اين سرا، پشت پا زده
است ، آخرين قطره ايست كه پيمانه تحملش را لبريز مى سازد، مى بيند كه پس از اندك
مدّتى ، پيكار جدّى كه او از ابتدا چنين گمانى به آن نداشته آغاز مى شود و به ناچار
بايد در صف قاتلين امام ، بجنگد و با اين درگيرى و دست آلودن به خون پاكان ،
بدنامى را در اين دنيا و دوزخ را در آن دنيا، براى خويشتن برگزيند.
(حرّ)، در آستانه اين تولد مجدد و در انديشه انتخاب راهى است كه مى بايست تنها
بپيمايد.
طوفانى مهاجم و موجى خروشان و خشمگين ، در درونش برپاست و يك لحظه آرام ندارد. اين
حالت ، در هركس كه بر سر يك دو راهى حسّاس قرار گيرد و در آستانه يك انتخاب
بزرگ و سرنوشت ساز و بنيادى باشد، وجود دارد.
و اينجاست كه (اختيار) و (اراده ) كه امانت عظيم خداوند نزد انسانهاست ، در برگزيدن
راه و بيراهه ، ايفاى نقش مى كند و سرنوشت انسان را رقم مى زند.
حرّ، در انديشه اين (پيوستن به صف حسين ) است و مى لرزد. يكى از هم قبيله هاى
آشنايش ، مى پندارد كه حرّ از جنگيدن بيمناك است ، مى گويد: اى حرّ! من تو را ترسو
نمى دانستم ، شجاعت و بى باكى و دلاورى تو، ميان عرب ، ضرب
المثل است . اگر از من درباره شجاعترين رزمندگان بپرسند، هرگز از نام تو نمى گذرم
، اكنون چگونه از اين گروه اندك شصت هفتاد نفرى كه در محاصره
كامل ما هستند، بيم دارى ؟
از خدا بيم دارم .
براى چه از خدا؟
چون مى خواهند مردى مظلوم را به قتل برسانند و به ناحق ، خون پاكى را بر زمين
بريزند و فرياد شورانگيز حسين را خاموش سازند.
حسين مظلوم نيست ، بلكه ظالم است چون بر خليفه شوريده و قصد اخلالگرى و ايجاد
ناامنى دارد تا آتش جنگ داخلى را بين مسلمانان شعله ور سازد.
اين وضع ، صلح و آرامش هست ولى براى يزيد و
عمال جيره خوار او و وابستگان به دستگاهش ...( 51)
اكنون چه قصد دارى ؟
(حرّ)، با صلابتى آهنين پاسخ مى دهد:
(مى خواهم از دو راهى بهشت و دوزخ ، راه بهشت را برگزيده و به حسين ملحق شوم ،
اگرچه قطعه قطعه شوم و مرا در آتش بسوزانند؛ چون مرا بر آتش دوزخ ، شكيبايى
نيست ...).( 52)
اگر سپاه كوفه و نيز افسران ارتش و فرماندهان سپاه ، كمترين بويى ببرند كه حرّ
در سر، هواى ديگرى دارد، او را به عنوان (خيانت ) و (جاسوسى )، اعدام خواهند كرد، يا
او را نزد يزيد خواهند فرستاد.
... سرانجام ، در مقابل چشمهاى مبهوت و نگران هزاران سرباز نهيبى به اسب خويش مى
زند و خود و پسرش به اردوى حسين مى پيوندند. (حرّ اينك در برابر خيمه هاى اردوگاه
حسين است ). با اين تغيير (جهت ) و پيوستن به جبهه حرّيت و آزادى ، (توبه ) كرده
است ، چه ، او توبه را فقط استغفار زبانى نمى داند، بلكه بازگشت از
باطل به حق و پشيمانى از گذشته و تدارك و جبران زيانهايى كه به بار آورده است ،
در نظر او از مفهوم سازنده توبه ، جدا نيست .
(فرزند پيغمبر! جانم فداى تو باد! من همان كسم كه راه را بر تو گرفتم و بر
دل خاندانت ترس ريختم ، اينك ، آگاهانه و از روى شناخت به سويت آمده ام و مى خواهم كه
با فدا كردن جان در ركاب تو و در راه آرمان و هدف مقدس تو، توبه كنم ، آيا توبه ام
پذيرفته است ؟).
حرّ، چند لحظه ميان ياءس و اميد است و پس از گذشتن اين لحظه ها كه در نظرش بسى
طولانى مى نمود، مى شنود:
آرى اى حرّ! خداوند توبه ات را پذيراست .
حرّ آهنگ حركت مى كند...
از اسب فرود آى و دمى بياساى و ساعتى استراحت كن .
پاسخ مى دهد:
پيش روى تو، سواره باشم بهتر است تا آنكه پياده . سوار بر اسب با اينان پيكار مى
كنم و سرانجام هم بر زمين فرود خواهم آمد.
امام :
هرچه مى خواهى بكن كه آزادى .( 53)
حرّ، بدون آنكه از اسب فرود آيد، براى (نمودن ) توبه اش ، به ميدان مى رود. در راه
به انتخاب بزرگى كه كرده و خود را از (هيچ ) تا (همه ) رسانده است ، مى انديشد.
به ياد مى آورد لحظه اى را كه از كوفه خارج مى شد تا به سوى حسين آيد و به
فرمان (اميركوفه ) راه را بر او بگيرد و مانع از ادامه پيشروى شود، از پشت سر
ندايى شنيد كه :
(بر بهشت جاودان بشارتت باد اى حرّ!).
به پشت سر نگاه كرد تا صاحب صدا را بشناسد و... كسى را نديد، با خود گفت :
(من به سوى جنگ و درگيرى با حسين و بستن راه بر او مى روم اين بشارت به بهشت ،
چه معنايى تواند داشت ؟ ...).( 54)
و اينك مى بيند كه آن سروش غيبى كه آنگاه ، به بهشت مژده اش مى داد درست بوده است و
او در راه تحقق آن بشارت است و تا رسيدن به آن هدف ، بيش از چند گامى فاصله ندارد.
در مقابل ارتش و سپاه دشمن مى ايستد، لشكريانى كه تا چند لحظه پيش تر، خود،
فرماندهى گروه هزار نفرى آنان را به عهده داشت و سربازان مطيع فرمانش بودند، در
اين حال ، حرّ چه احساسى دارد؟ و نيز، سپاه كوفه كه فرمانده خود را پيوسته به اردوى
حسين (عليه السّلام ) مى بينند كه اينك براى نبرد با آنان قدم در رزمگاه مى نهد، چه
احساسى دارند؟ به سختى مى توان اين را ترسيم و تصوير و حتى تصور كرد. او
تولدى تازه يافته و چهره تازه اى به خود گرفته است و مى خواهد خود را در اين چهره
نوين ، به همه نشان دهد و آنچه را كه (شده ) است ، در معرض لمس و درك و ديدِ همگان
دوست و دشمن قرار دهد و اعلام كند كه (حرّ) است و آزاد.
رو در روى سپاه كوفه مى ايستد و مى گويد:
(اى كوفيان ! ننگ و نفرين بر شما و مادرانتان ! اين بنده شايسته خدا را دعوت نموديد و
آنگاه كه به سوى شما آمد، پيمانها را از ياد برديد و محاصره اش كرديد و سرزمين
پهناور خدا را بر او تنگ ساختيد كه خود و خاندانش جايگاه امنى نداشته باشند و اينك در
دست شما همچون اسيران ، گرفتار است و از نوشيدن آب فرات كه حتى حيوانات اين
صحرا آزادانه از آن مى نوشند محرومش ساختيد، چه بدرفتارى داشتيد با ذريّه پيامبر!
خداى ، در قيامت سيرابتان نكند...).( 55)
سپاه كوفه شنيدن اين سخنان را كه همچون تازيانه بر روحشان مى نشيند و عذابشان مى
كند، تاب نمى آورند، با پستى و دنائت تمام ، به سويش باران تير مى بارند.
و حرّ در حال حمله ، اين حماسه را بر زبان فرياد مى كند:
(من ، حرّ و زاده حرّم ، دلاور و شجاعم ، نه ترسى دارم تا پا به فرار گذارم و نه
هراسى از شمشيرهاتان ، مى ايستم و به خداى سوگند! تا نكشم كشته نمى شوم و پيش
مى روم و باز نمى گردم ، ضربتى مى زنم كه دو نيمتان كند و هرگز از نبرد با شما
اين سپاه پست و فرومايه دست برنخواهم داشت ...).
شمشيرى برهنه كه برق مى زند و از آن مرگ مى بارد، در دست اوست ، به همراهى
(زهير) ديگرى از ياران امام نبردى پرشور و دليرانه مى كند و گروهى از نفرات
دشمن را به هلاكت مى رساند.
(پياده نظام ) سپاه كوفه ، از هر سو بر او مى تازند و او در اين نبرد، بر زمين مى
افتد، پيكرش را به سوى اردوگاه امام مى آورند. حسين به بالين او مى آيد و در حالى
كه حرّ، رمقى در تن دارد، امام چهره او را مى نوازد و پاك مى كند و در همين دم مى فرمايد:
(تو همانگونه كه مادرت ، تو را (حرّ) ناميده است ، حرّ و آزادى ، تو حرّى ، هم در اين
سرا و هم در سراى آخرت ).( 56)
آغاز برخورد
اينك ، معراجى را كه حرّ آغاز كرد، به پايان رسيده است و هجرت بزرگ و درخشانش
خاتمه پذيرفته است . حرّى كه فرمانده ارتش دشمن بود، در نيم روز و با يك تصميم ،
اين همه فاصله را به سرعت پيمود و او خود، اولين فدايى است كه از اردوى حسين به خطّ
مقدم جبهه مى شتابد و با نبردى قهرمانانه ، در راه دوست كشته مى شود و تلخى شكست
سنگينى را به دشمن مى چشاند و ضربتى ديگر بر حريفى كه برترى نظامى دارد،
وارد مى سازد.
عمرسعد، متوجّه موقعيّت خطرناك مى شود و مى بيند كه بايد اين ضربه روحى را در
ارتش جبران كند و اگر وضع ، بدين روال ادامه يابد، افسران و سربازان ديگرى هم
تحت تاءثير اين واقعه و نيز منطق روشن حسين قرار گرفته و به صف امام خواهند پيوست
. خصوصاً با در نظر گرفتن اينكه ناطقين و سخنوران اردوى امام به طور روشن ،
سربازان دشمن را به نافرمانى در برابر فرماندهان و پراكنده شدن از گرد آنان و
پيوستن به اردوى مقابل ، دعوت مى كنند. (زهير)، آشكارا نفرات ارتش عمر سعد را
تحريك مى كند كه به جبهه امام بپيوندند و عواقب شوم و نكبت بار زندگى زير فرمان
عمر سعد و در سايه حكومت خون آشام شام را براى آنان برمى شمارد.
از اين رو، عمر سعد، آتش جنگ را شعله ور مى سازد و با دستور آماده باش ، سپاه كوفه را
آماده حمله مى كند؛ زيرا مى داند كه حسين ، تسليم شدنى نيست و خود عمر سعد، هنگام
گفتگو با شمر، بر زبان آورده بود كه :
(به خدا حسين تسليم نمى شود، شخصيت بزرگ مَنِشى در سينه اوست ).( 57)
بدين گونه جنگ رسماً آغاز مى گردد و آغاز تيراندازى از سوى دشمن است .
عمرسعد، سران سپاه خود را گرد مى آورد و در پيش روى آنان تير را در كمان مى نهد و
مى گويد:
(شاهد باشيد كه اولين تير را من به سوى حسين پرتاب مى كنم ).( 58)
در واقع ، اين تيرى نيست كه توسط عمر سعد، در كربلا و در روز عاشوراى
سال (61) هجرى به سوى حسين پرتاب مى شود، بلكه اين تيرى است كه در (سقيفه
بنى ساعده ) در روز وفات پيامبر اسلام ، در
سال يازده هجرى به قلب پيامبر زده شد، نه به سوى حسين ...! زيرا ابتداى انحراف ،
از آنجا بود و در آن روز، بناى (رجعت به كفر) نهاده شد( 59) و حوادث بعدى ، همچون
فتنه خلافت ، خانه نشينى على ، شهادت على ، مظلوميت و شهادت فاطمه ، مسموم و كشته
شدن امام مجتبى ، حادثه عاشورا، قتل عام مردم مدينه و واقعه (حرّه )، به منجنيق بستن مكه
، اسارت امام سجاد و خانواده حسين ، حكومت وليد، فرمانروايى حجاج ، شهادت امام كاظم در
زندان بغداد، مسموم شدن امام رضا در خراسان و... همه و همه ، پيامدهاى تلخ آن انحراف
نخستين بود. و اينك پس از گذشت زمانى نه چندان زياد بتهاى سرنگون شده از بام
كعبه ، دوباره جان گرفته اند و توحيد، زير پاى چكمه پوشان شرك ، به نفس زدن
افتاده است و اينك ، تمام ارزشهاى جاهلى و اشرافى و افتخارات موهوم و پوچ و پليد
اشرافيّت كثيف كه با كوششهاى پيگير و مبارزات فكرى و عملى پيامبر فرو ريخته
بود، زنده شده و حتى رنگ اسلام به خود گرفته است و بويژه ، با روى كار آمدن باند
اموى و رژيم سياه بنى اميه ، تمام عناصر رجعت طلب ضدانقلاب ، براى اجرا و احياى
نيتهايشان پايگاه مطمئن و نيرومندى يافته اند.
اينان ، همان روحيه جاهلى را دارند، منتها در شكلى ديگر. اسلام با جانشان در نياميخته است
. با به دست گرفتن قدرت ، مى خواهند ضربه درونى بزنند و نهضت آزاديبخش اسلام
را با ايجاد (ستون پنجم ) از داخل ، آسيب رسانند. على (عليه السّلام ) اينان را نيك
شناخته است و درباره همينها مى گويد:(آنان مسلمان نگشتند، بلكه به خاطر حفظ جان و
منافع ، تسليم شدند و دم فرو بستند و چهره كفر خود را زير نقاب اسلام ، پنهان داشتند
و چون بر انديشه درونى خويش ، ياران و پيروانى يافتند، آن را آشكار كردند).( 60)
و مى بينيم كه وقتى عثمان به قدرت مى رسد و پايه هاى حكومت خويش را مستحكم و
استوار مى كند، ابوسفيان اين دشمن ديرين و كينه توز اسلام كه پس از سالها دشمنى و
كارشكنى بر ضد مسلمانان ، براى حفظ جان خود، جامه اسلام پوشيد پيش او آمده ، مى
گويد:
(اينك كه قدرت به دست تو رسيده است ، اين خلافت را همچون (گوى ) بين خودتان
دست به دست بگردانيد و به هم پاس دهيد و پايه هاى اين قدرت را از خاندان بنى اميه
قرار دهيد كه اين ، پادشاهى است ، نه بهشتى در كار است و نه دوزخى ...).( 61)
و با اين گفتار، صريحاً موضع ضد اسلامى و ضد مردمى خود را مشخص مى كند و غدّه
هاى چركين درونى خويش را با زبان مى شكافد و باطن سياه و تبهكار خويش را به
وضوح و روشنى مى نماياند.
راستى ، چه انحراف فاحشى !
حسين بن على (عليهما السّلام )براى مبارزه با اين رجعتها و تحريفها، انحرافها و سلطه
خودكامه غاصبان و نالايقان ، جان مى بازد و به (مشهد كربلا) آمده است .
پايگاههاى قرآن همه در دست دشمن كينه توز است و به انتقام ضربه هايى كه در
(بدر) و (حنين ) خورده اند و قربانيهايى كه داده اند، اينك آزادگان پر شور را كه
اسلام از فداكاريها و جانبازيهاى اينان نيرو گرفته و بر پاى ايستاده است ، قربانى
هوسهاى خويش كرده و مسلمان كشى به راه انداخته اند. آسيابها همه از خون مى گردد،
جويها همه از خون روانست ، زمين از خون تغذيه مى كند و ريشه گياهان در خون نشسته
است همه جا بوى خون و جوى خون است ، نه دارها را برچيده و نه خونها را شسته
اند.( 62)
(عمر سعد)، تير نخستين را بر چله كمان مى گذارد و به اردوى خورشيد پرتاب مى كند
ولى از ابتدا، جنگ عمومى آغاز نمى شود، بلكه نبرد تن به تن .
هنگام جنگ تن به تن ، سربازان هر دو جبهه ، براى قهرمان مورد علاقه خود كه پا در
ميدان گذاشته است به ابراز احساسات مى پردازند. او را تشويق مى كنند. و وقتى از
قهرمان ، ضربتى مؤ ثر بر حريف مى نشيند، غريو و هلهله برمى خيزد.
در جنگهاى عرب ، معمولاً پس از سه نفر كه جنگ تن به تن مى كردند حمله عمومى آغاز مى
شد. ولى در نبرد روز عاشورا، نبرد تن به تن تا ظهر ادامه دارد و لحظه ها همه
فداكارى ها و قهرمانى ها و از خود گذشتگيها و ايثارهاى ياران حسين را ثبت مى كنند و
يكايك ياران امام ، كه فرزندان گُرد و دلاور اسلام اند و سلحشوران پرورده حماسه مذهب ،
با شوق و شورى وصف ناپذير، اجازه جهاد گرفته ، خود را چون تيرى رها شده از چله
كمان ، به سينه سياه سپاه دشمن مى زنند. و همه بى صبرانه در التهاب عشق ، و در تب
و تاب شهادت ، انتظار (آن لحظه ) را مى كشند و اين همه ، (داوطلبانه ) است ، نه
چون سربازانى كه به اجبار و تهديد، از بيم سر يا اميد به زر، روانه ميدانهاى جنگ مى
شوند و اگر از ميدان عقب نشينى كنند اعدام مى گردند، و نه چون سپاهيانى كه براى آن
كه از صحنه نبرد نگريزند بازوهاى آنان بهم بسته مى شود تا توان فرار نداشته
باشند.( 63)
نه ، اينان ، خود صاعقه وار بر سر دشمن مى تازند و در ميدان ، به رزمى دلاورانه دست
مى زنند. وقتى (وَهَب )( 64) به ميدان مى رود، آنچنان سهمگين بر دشمن حمله مى برد
كه آنان جنگ تن به تن را از ياد برده ، به
شكل گروهى و دسته جمعى به او حمله مى كنند.
(وهب ) قبل از حمله ، در اردوگاه امام است و ناظر جنگ ياران ، مادرش و همسرش نيز همراهش
آمده اند.
مادرش نزد او آمده مى گويد: فرزندم ! برخيز و فرزند پيامبر را يارى كن .
چنين خواهم كرد، مادر! و هرگز اندكى هم كوتاهى نخواهم ورزيد. و به ميدان مى شتابد:
(اگر مرا نمى شناسيد، من (وهب ) هستم . مرا و ضربتها و حمله ها و قهرمانى هايم را
خواهيد ديد. با بديها مى جنگم و زشتيها را مى رانم و كوشش و جهادم ، نه بازيچه و بى
هدف ، كه آگاهانه است و در راه هدفى بزرگ ...).
پس از نبردى سخت و كشتن جمعى از سربازان دشمن ، به اردوگاه بازمى گردد و پيش
مادر و همسرش مى ايستد.
مادر! راضى شدى ؟
نه فرزندم ! من تو را براى فداكاريهاى بزرگى در روزى چنين ، تربيت كرده ام ،
هرگز از تو خشنود نخواهم گشت مگر آنكه پيش روى حسين و در راه دفاع از او و در راه او
كه راه حق است كشته شوى .
همسرش پيش مى شتابد و ملتمسانه مى گويد:
مرا در داغ مرگ خود، بر خاك غم و اندوه منشان ، وهب !
سخن همسرت را مپذير فرزندم ! سعادت در رفتن است . به ميدان برگرد و پيگير نبرد
و مبارزه باش .
(وهب )كه شراره عشق حق ، سراپاى هستى اش را در برگرفته است ،بى اعتنابه
درخواست همسرش ، مجذوب قطب قويترى است ، دوباره به ميدان مى رود.( 65)
انسانها، از (عمل )، بيش از (سخن )، تاءثير مى پذيرند.
گفته اند كه :
(تاءثير (عمل ) يك نفر روى هزار نفر، بيش از تاءثير (حرف ) هزار نفر در يك نفر
است ).( 66)
شيفتگى (وهب ) به جهاد و شور شهادت طلبى اش ، روحيه همسرش را هم دگرگون مى
سازد و بندهاى تعلّق و وابستگى را مى گسلد.
همسرش نيز، تحت تاءثير اين كشش قرار مى گيرد و عمودى برداشته به سوى رزمگاه
مى شتابد تا دوشادوش شوهرش بجنگد، ولى امام حسين (عليه السّلام ) او را به جمع
زنان برمى گرداند و در حقّ او دعاى خير مى كند.
(وهب )، اين سرباز رشيد جبهه حق ، در نبردى حماسى و قهرمانانه كه 24 سواره و 24
پياده را مى كشد، خود، كشته مى شود و سرش به سوى اردوى امام ، پرتاب مى گردد.
مادرش از شوق اين افتخار كه فرزندش در جهاد با
باطل ، سرباخته است آن سر را بوسه باران مى كند و دوباره آن را به شدت به جبهه
دشمن مى اندازد تا مگر بر نيروى دشمن ، ضربه اى ديگر از اين راه وارد آيد.( 67)
پس از چند تن ، (مسلم بن عوسجه ) نبرد را مى آغازد. (مسلم بن عوسجه )، از سوى
نخستين پيشاهنگ نهضت حسينى ، (مسلم بن عقيل ) نماينده دريافت
اموال و خريدن اسلحه و گرفتن بيعت در كوفه بود، مردى است پارسا و مجاهد در نبردى
پرشور، عده اى را مى كشد و خود، زخمى مى شود. ديگرى به ميدان مى آيد و مسلم او را
نيز به قتل مى رساند. اگر تك تك به پيكار او برخيزند همه را با تيغ درو مى كند،
اين است كه كسى از جبهه دشمن فرياد مى زند: اى بيخردان ! مى دانيد با چه كسى مى
جنگيد؟! با شجاعان و دليران بصير و بينايى مى ستيزيد كه شيفته مرگ اند. در نبرد
تن به تن ، همه تان را هلاك خواهد كرد، او را سنگباران كنيد تا كشته شود،( 68) آتش
جنگ بين او و گروهى برمى افروزد و غبارى برمى خيزد. حمله آوران جبهه دشمن ، ميدان را
ترك مى كنند. گرد و غبار صحنه كارزار فرو مى نشيند و...
(مسلم ) بر زمين افتاده است .
امام خود را به بالين او مى رساند. همچنين در آن لحظات ، (حبيب بن مظاهر)، دوست قديمى
اش به سويش مى شتابد و بر بالين (مسلم ) مى نشيند، رمقى در تن مسلم باقى است .
دوستش حبيب مى گويد:
مسلم ! برايم بسى ناگوار است كه تو را در چنين حالى مى بينم ، به بهشت بشارتت
باد.
اگر بعد از تو من هم كشته نمى شدم ، دوست داشتم كه تمام وصيتهايت را به من بگويى
. مسلم ، آهسته ، در حالى كه اشاره اش به حسين است :
(با اين مرد باش و تا دم مرگ ، در ركابش بجنگ ).( 69)
و... چشمانش بسته مى شود و روحش به آسمانها پرمى گشايد.
سرمايه اش در اين سوداى پرسود و عاشقانه ، فقط (جان ) بوده كه تقديم كرده است .
به هر مقام و رتبه اى كه رسيده ، در سايه گذشتن از جان در راه (خدا) بوده است .
مگر گوهر پاك و الهى وجود انسان ، جز در سايه اينگونه فداكاريها مى درخشد؟
مگر اوجگيرى معنوى و عرفانى انسان ، جز با سوختن پروانه وار، در عشق به حق ، فراهم
آيد؟
جوهر زندگى و عصاره حيات ، به همين است .
(آرى ، آرى ، زندگى زيباست .
زندگى آتشگهى ديرنده پابرجاست .
گر بيفروزيش ، رقص شعله اش در هر كران پيداست .
ورنه ، خاموش است و خاموشى گناه ماست ...).
|
