فلسفه حجاب

حجاب یعنى پوششى که کرامت، عفت و وقار زنان و دختران را تضمین کند و هر چیزى که این نظر را تأمین کند حجاب است. اما ریشه حجاب چیست و چه دلایلى آن را به وجود آورده است؟ استاد شهید مطهرى در این خصوص مى گوید:

(مخالفان حجاب سعى کرده اند جریانات ظالمانه اى را به عنوان علت پیدا شدن حجاب ذکر کنند، و در این جهت میان حجاب اسلامى و غیراسلامى فرق نمى گذارند; چنین وانمود مى کنند که حجاب اسلامى نیز از همین جریانات ظالمانه سرچشمه مى گیرد… ما مجموع آن ها را ذکر مى کنیم… بعضى فلسفى و بعضى اجتماعى و بعضى اخلاقى و بعضى اقتصادى و بعضى روانى است که ذیلاً ذکر مى شود:

1. میل به ریاضت و رهبانیت (ریشه فلسفى);

2. عدم امنیت و عدالت اجتماعى (ریشه اجتماعى);

3. پدرشاهى و تسلط مرد بر زن و استثمار نیروى وى در جهت منافع اقتصادى مرد (ریشه اقتصادى);

4. حسادت و خودخواهى مرد (ریشه اخلاقى);

5. عادت زنانگى زن و احساس او به این که در خلقت از مرد چیزى کم دارد، به علاوه مقررات خشنى که در زمینه پلیدى او و ترک معاشرت با او در ایام عادت وضع شده است (ریشه روانى)).3

استاد شهید مطهرى معتقد بود که: (علل نام برده یا به هیچ وجه تأثیرى در پیدا شدن حجاب در هیچ نقطه از جهان نداشته است و بى جهت آن ها را به نام علت حجاب ذکر کرده اند و یا فرضاً در پدید آمدن بعضى از سیستم هاى غیر اسلامى تأثیر داشته است، در حجاب اسلامى تأثیر نداشته است.)4

فلسفه اى را که اسلام براى حجاب و پوشش اسلامى بیان مى کند غیر از موارد یاد شده است. خداوند عفاف و حیا را براى زن جزو خصلت وجودى او قرار داده است، از این رو همه زنان مسلمانى که داراى فطرت پاک هستند داراى این خصلت مى باشند. عفاف، روح پوشش است و پوشش کالبد آن; عفاف، فلسفه حجاب است و حجاب، تضمین کننده عفاف و حیا مى باشد.

با شناخت فلسفه حجاب از نظر اسلام معلوم شد که هیچ یک از مواردى را که روشن فکران به عنوان عامل پیدایش حجاب بیان داشته اند، با روح اسلام سازگار نیست و با فلسفه حجاب از دیدگاه اسلام منافات دارد. البته حجابى که اسلام براى زنان تعیین فرموده به معناى در خانه ماندن و نداشتن فعالیت اجتماعى نیست، بلکه زنان با رعایت کامل حجاب مى توانند در اجتماع و هرجا که ضرورت داشته باشد، حضور داشته باشند. هنگامى که خلیفه دوم درباره فدک در مسجد با مردم صحبت مى کرد، حضرت زهرا(ع) براى دفاع از خود به همراه عده اى از زنان با پوششى که حتى کفش آن حضرت نیز معلوم نبود، به طرف مسجد رفت، و یا حضرت زینب(ع) که بعد از شهادت امام حسین(ع) در بین راه کوفه و شام و در مجلس یزید به سخنرانى پرداخت. این دو نمونه روشن نشان دهنده آن است که اسلام با حضور زن در اجتماع مخالف نیست، اما شرط آن این است که حجاب اسلامى را به طور کامل رعایت کنند.

اهمیت حجاب

در قرآن مجید چند آیه پیرامون حجاب وجود دارد که اهمیت آن را به خوبى روشن مى کند. در این جا به سه آیه اشاره مى کنیم:

* (وإذا سأَلتُمُوهنَّ متاعاً فَسْئلُوهنَّ مِن وراء حجابٍ ذلکم أطهرُ لِقلوبِکم و قلوبهنَّ;5 و هنگامى که چیزى از وسایل زندگى را از آنان [همسران پیامبران] مى خواهید، از پشت پرده بخواهید; این کار براى پاکى دل هاى شما و آن ها بهتر است.)

در این آیه، خداوند به مؤمنان فرمان مى دهد که با همسران پیامبر از وراى حجاب سخن گویند. این حکم درباره سایر زنان نیز قابل تعمیم است، زیرا خداوند متعال طهارت و پاکى را براى همه زنان مى خواهد. البته مراد از پشت پرده بودن زنان به مفهوم در منزل ماندن نیست، زیرا پیامبر(ص) همسران خود را به مسافرت و بعضى از جنگ ها مى بردند. در خصوص سایر زنان نیز همین طور است.

* (یا ایها النَّبى قُل لازواجک وبناتک و نساء المؤمنین یُدنینَ علیهِنَّ مِن جلابیبهنَّ ذلک اَدنى اَن یُعرفنَ;6 اى پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمن بگو: جلباب ها [روسرى هاى بلند] خود را بر خود فرو پوشند، این مناسب تر است تا شناخته شوند.)

اما این که (جلباب) چیست، نظرها مختلف است; بعضى به پیراهن و جامه گشاد و بزرگ7 معنا کرده اند، عده اى دیگر پیراهن یا لباس گشاد8 را صحیح مى دانند و برخى آخر به جامه اى از چارقد بزرگ تر و از عبا کوچک تر9 مى گویند; لکن از مجموع این معانى معلوم مى شود که (جلباب) از روسرى امروزى بسیار بزرگ تر بوده به طورى که حجم زیادى از بدن را مى پوشانده و معمولاً در خارج از منزل از آن براى پوشش استفاده مى کرده اند.

* (وقُل للمؤمنات یَغضُضنَ مِن ابصارهِنَّ و یَحفَظنَ فروجهُنَّ و لایُبدینَ زینَتَهُنَّ اِلاّ ما ظَهَر مِنها ولْیَضرِینَ بِخُمُرهِنَّ على جیوبِهِنَّ ولا یُبدینَ زینتَهُنَّ الاّ لِبُعولَتِهِنَّ;10 به زنان مؤمن بگو دیدگان خود فرو خوابانند و دامن هاى خود حفظ کنند و زیورهاشان آشکار نکنند مگر آن چه پیدا است، سرپوش هاى خود بر گریبان ها بزنند و زینت هاى خود را آشکار نکنند مگر براى شوهران.)

اسلام مى خواهد زن، وقار، کرامت و شخصیت خود را حفظ کند، از این رو پوشش را براى او واجب کرد و هیچ پوششى نیز بهتر از چادر سیاه نیست، که تضمین کننده عفاف است. به خاطر اهمیت بحث حجاب و ضرورت شناخت فلسفه حجاب، علاقه مندان به پژوهش در مقطع دیپلم و بالاتر مى توانند با انتخاب یکى از موضوع هاى زیر، مقاله خود را تهیه و به دفتر مسجد ارسال دارند.

موضوعات تحقیق

1. آثار و نقش حجاب در جامعه اسلامى.

2. فلسفه حجاب.

3. زیان هاى بدحجابى.

4. علل گرایش به بى حجابى.

5. روش نیکو در دعوت به حجاب.

6. راه هاى دعوت بانوان به حجاب برتر.

منابع

1. مسئله حجاب، استاد شهید مطهرى.

2. نظام حقوق زن در اسلام، استاد شهید مطهرى.

3. بلوغ دختران، مهدى مهریزى.

4. بحثى پیرامون مناسب ترین پوشش زنان و اهمیت چادر و حجاب زنان، على دوانى، روزنامه رسالت، 23/2/1373.

5. بررسى فلسفه پوشش و حجاب در اسلام، احمد حیدرى گرجى، روزنامه اطلاعات، 39/6/1373.

6. آئین بهزیستى اسلام، احمد صبورى.

7. حجاب شرعى در اسلام، محمدباقر بهبودى، مجله حوزه، 1/11/1369.

8. حجب از دیدگاه قرآن و سنت، فتحیه فتاحى زاده.

f مراحل و نحوه آماده سازى مقاله F

الف) ابتدا کتاب هاى معرفى شده و یا منابع دیگر را مطالعه و مطالب مورد نیاز و گزینش شده را در برگه اى یادداشت کنید. (فیش بردارى)

ب) پس از فیش بردارى، مطالب انتخابى را با توجه به عناوین پژوهش، رده بندى کرده و هر فیش را در جاى مناسب خود قرار دهید.

ج) پس از طى این مرحله، به تکمیل موضوعات آماده شده بپردازید; یعنى در موردى که باید بحث تکمیل یا نقد شود، یا به استدلال بیش ترى احتیاج دارد، مطالب دیگرى را بدان بیفزایید.

د) پس از آماده شدن مطالب و تکمیل آن، مطالب و موضوعات پراکنده را به صورت یک نوشته منسجم درآورید. در این مرحله بیش تر دقت کنید تا هر بحثى در جایگاه مخصوص خود قرار گیرد تا مقاله از انسجام، انتظام و هم آهنگى بیش ترى برخوردار گردد.

هـ) مطالب تنظیم شده مقاله را چندین بار مطالعه و بازنگرى کنید تا از خطاهاى نگارشى احتمالى کاسته و از استحکام لازم بهره مند گردد. آن گاه آن را براى تنظیم نهایى و پاک نویس آماده کنید.

معیارهاى ارزیابى پژوهش

1. موضوع بندى دقیق بحث با ترتیبى منطقى و مشخص کردن عناوین

2. تمرکز بحث در موضوع موردنظر و منحرف نشدن از بحث اصلى

3. متنوع بودن بحث و بهره گیرى از داستان، شعر و مثال هاى مناسب

4. استدلال کافى براى بحث ها

5. پرورش معانى و پیام هاى موردنظر

6. استفاده از ذوق، ابتکار و هنر و معلومات خود در تهیه و تنظیم مقاله

7. مطابق با واقع بودن مطالب و دقت در اراءه صحیح آن ها

8. خالى بودن از واژه ها و عبارت هاى زاید و بى نقش

9. آوردن احادیث و آیات قرآن به صورت صحیح

10. عفت قلم و رعایت ادب اسلامى در مقاله

11. نتیجه گیرى از بحث

12. بهره گیرى از علایم سجاوندى، به ویژه علامت نقل قول

13. ذکر آدرس دقیق نقل قول ها

14. رعایت فواصل بین سطرها و خوش خط و خوانا و زیبا بودن نوشته

15. در حدّ یک مقاله بودن (حداقل دو صفحه و حداکثر پنج صفحه)

توجه: براى کسانى که علاوه بر پژوهش، مطالب جذاب و آموزنده در حیطه معارف اسلامى و در قالب شعر، داستان، لطیفه و یا خاطره ارسال کنند، حداکثر 2نمره منظور گردیده که به امتیاز پژوهش آنان افزوده مى شود.

چند یادآورى

الف) برنامه پژوهش مجله در دو سطح تنظیم شده است. بنابراین کلیه مشترکین (پایه یک و دو و سه) مى توانند با توجه به استعداد، توان علمى، ذوق و فرصت و… در این برنامه شرکت کنند و به تحقیق بپردازند.

ب) تهیه و ارسال منابع معرفى شده، در توان ما نیست. شما مى توانید با مراجعه به کتاب خانه ، دوستان و…، منابع مزبور و یا کتاب هاى مناسب دیگرى را تهیه کنید و مقاله خود را آماده سازید.

پى نوشت ها:

1ـ مجله با معارف اسلامى آشنا شویم، شماره 42، ص140.

2ـ خاطرات مستر همفر، ترجمه دکتر محسن مؤیدى، ص84.

3ـ مسئله حجاب (انتشارات صدر، پاییز1373) ص31 و32.

4ـ همان، ص32.

5 ـ احزاب(33) آیه 53.

6 ـ همان، آیه 59.

7ـ فیروزآبادى، قاموس المحیط (داراحیاء التراث، بیروت، لبنان، 1412) ج1، ص173.

8 ـ المنجد (چاپ بیست وششم، نشر نو) ص96.

9ـ لسان العرب (نشر ادب الحوزه، 1363) ج1، ص272.

10ـ نور(24) آیه 31.